116

DEKALOG

1.    Niemal na każdym kroku spotykamy się z nakazami i zakazami. Pochodzą one od rodziców, nauczycieli, przełożonych. Zapisane są w różnych kodeksach, np. drogowym, karnym i innych. Formułuje je również medycyna i higiena. Do różnego rodzaju urządzeń technicznych załączone są instrukcje, zawierające polecenia i wskazania, jak je właściwie i bezpiecznie wykorzystać. Bóg w swojej miłości dał człowiekowi kodeks postępowania – Dekalog, dziesięć przykazań. Jest on drogą do osiągnięcia życia wiecznego.

2.    Katechizm Kościoła Katolickiego uczy: „Dziesięć przykazań, będąc wyrazem podstawowych obowiązków człowieka względem Boga i względem bliźniego, objawia w swojej istotnej treści poważne zobowiązania. Są one zasadniczo niezmienne i obowiązują zawsze i wszędzie. Nikt nie może od nich dyspensować. Dziesięć przykazań wyrył Bóg w sercu człowieka” (KKK 2072).

3.    Klemens Aleksandryjski (150-215) jako pierwszy z ojców Kościoła na określenie dziesięciu przykazań użył słowa „dekalog”. Dekalog (z języka greckiego: deka = dziesięć, logos = słowo) to dziesięć słów; nazwa dziesięciu przykazań przekazanych przez Boga Mojżeszowi na górze Synaj (por. Wj 20,1-17; Pwt 5,3-21). Biblia używa jeszcze takich nazw jak: „świadectwo” (Wj 16,34), „tablice świadectwa” (Wj 31,18); „tablice przymierza” (Pwt 9,9). W Księdze Wyjścia czytamy, że te przykazania zostały spisane „palcem Bożym” (Wj 31,18) na dwóch kamiennych tablicach. Na pierwszej tablicy są przykazania dotyczące obowiązków wobec Boga, uznania Jego prawdziwości i jedyności.  Druga tablica zawiera siedem następnych przykazań, określających normy współżycia społecznego, a więc cześć dla rodziców i relacje do innych ludzi.

W Nowym Testamencie Chrystus potwierdził obowiązującą moc Dekalogu. Ukazał jednak głębszy jego sens, mieszcząc niejako wszystkie dziesięć przykazań w jednym ogólnym przykazaniu miłości. Młodzieńcowi, który Go pytał, co dobrego ma czynić, by otrzymać życie wieczne, powiedział: „Jeśli chcesz osiągnąć życie, zachowuj przykazania” – nie zabijaj, nie cudzołóż, nie kradnij, nie zeznawaj fałszywie, czcij ojca i matkę. W końcu Jezus streszcza te przykazania w sposób pozytywny: „miłuj swego bliźniego jak siebie samego” (Mt 19,16-19). W myśl nauki Chrystusa zachowywanie przykazań jest wynikiem miłości do Boga i do człowieka, jej wyrazem. Dlatego też zachowywanie przykazań wobec Boga przy równoczesnym zaniedbywaniu obowiązków względem bliźniego jest zaprzeczeniem miłości do Boga, który ukochał człowieka i nakazał go miłować.

Dekalog jako objawione przez Boga prawo, które zarazem Bóg wyrył w sercu każdego człowieka w formie zasad prawa naturalnego i które człowiek może poznać za pomocą swojego rozumu, mówi o podstawowych, niezmiennych oraz obowiązujących zawsze i wszystkich ludzi powinnościach człowieka wobec Boga i bliźniego.

„Od tych dziesięciu prostych słów – mówił Ojciec Święty Jan Paweł II w Koszalinie 1 czerwca 1991 r. – zależy przyszłość człowieka i społeczeństwa. Przyszłość narodu, państwa, Europy, świata. Proszę was, rodacy, abyście nie pozwolili rozbić tego naczynia, które zawiera Bożą prawdę i Boże prawo! Proszę, abyście nie pozwolili go zniszczyć. Abyście sklejali je z powrotem, jeśli pękło”.
Czy jestem świadom, że przykazania są wyrazem ojcowskiej troski Boga o mnie, o bliźnich? Jak wyrażam Bogu wdzięczność za ten dar?

4. Zapamiętajmy: „Słowo Dekalog znaczy dosłownie dziesięć słów (Wj 34,28). Te słowa streszczają całe Prawo ofiarowane narodowi izraelskiemu przez Mojżesza w kontekście Przymierza” (KomKKK 436). Jezus swoim postępowaniem i przepowiadaniem zaświadczył o wiecznej ważności Dekalogu (por. KKK 2076). Ma on zobowiązujący charakter, ponieważ wyraża podstawowe obowiązki człowieka względem Boga i bliźniego (por. KomKKK 440).

Bp Roman Marcinkowski

            DEKALOG W TRADYCJI KOŚCIOŁA

1.    „Religia własnej roboty jest tyle samo warta, co pieniądz własnej roboty. Taka religia jest fałszywym pieniądzem przed Bogiem” – napisał w jednym ze swoich listów pasterskich biskup Linzu w Austrii Franz Joseph Rudiger (1811-1880). To porównanie trafnie obrazuje wagę, jaką przywiązujemy do tego, by wiara, którą otrzymaliśmy, i którą przekazujemy kolejnym pokoleniom, była autentyczna. Jeśli tak troszczymy się o autentyczność pieniądza, to o ileż bardziej powinniśmy się troszczyć o autentyczność naszej wiary! Tę autentyczność gwarantuje nam trwająca dwa tysiące lat, niezmienna Tradycja Kościoła.

2. Czym jest Tradycja? Jak czytamy w Katechizmie Kościoła Katolickiego, „Przez Tradycję Kościół w swej nauce, w swym życiu i kulcie uwiecznia i przekazuje wszystkim pokoleniom to wszystko, czym on jest, i to wszystko, w co wierzy” (KKK 78). Przekazuje więc także – w niezmiennej co do istoty postaci – Dekalog, którego aktualność potwierdził sam Chrystus, kiedy na pytanie młodzieńca „Nauczycielu, co dobrego mam czynić, aby otrzymać życie wieczne?” odpowiedział „jeśli chcesz osiągnąć życie, zachowaj przykazania”, a potem wymienił kolejne nakazy Dekalogu (por. Mt 19,16-19). Tę samą odpowiedź dawał i daje do dziś Kościół wszystkim wierzącym, którzy pragną osiągnąć zbawienie. Na przestrzeni minionych wieków „Tradycja Kościoła, będąc wierna Pismu świętemu i idąc za przykładem Jezusa, zawsze przyznawała Dekalogowi pierwszorzędną rolę i znaczenie” (KKK 2064).

3. Różne są formy przekazywania Dekalogu. Od czasów św. Augustyna – żyjącego na przełomie IV/V wieku – „dziesięć przykazań” zajmuje uprzywilejowane miejsce w katechezie, przygotowującej ludzi do przyjęcia sakramentu chrztu św. Od XV wieku ustalił się zwyczaj wyrażania przykazań w formułach rymowanych, łatwych do zapamiętania i o pozytywnym charakterze; ta forma przedstawiania Dekalogu zachowała się do naszych czasów. Opracowywane na użytek wiernych katechizmy również zawierają wykład moralności chrześcijańskiej, ułożony najczęściej według porządku „dziesięciu przykazań” (por. KKK 2065). Przekazywanie Dekalogu ułatwia nam także przypominanie go w codziennej modlitwie, gdy powtarzamy jego sformułowania w pacierzu katechizmowym.

Jak czytamy w Katechizmie Kościoła Katolickiego, „podział i numeracja przykazań ulegały zmianom w ciągu wieków” (KKK 2066), niezmienna pozostaje ich – przekazywana przez Tradycję Kościoła – treść. Katechizm zawiera podział przykazań ustalony przez św. Augustyna, tradycyjnie stosowany w Kościele katolickim, a przyjęty także przez luterańskie wyznania wiary. „Ojcowie greccy dokonali nieco innego podziału, który zachował się w Kościołach prawosławnych i we wspólnotach reformowanych” – mówi Katechizm (KKK 2066). Dziesięć przykazań wyraża wymagania miłości Boga i bliźniego. Trzy pierwsze przykazania odnoszą się bardziej do miłości Boga; siedem zaś pozostałych uczy i wskazuje, w jaki sposób należy miłować bliźniego (por. KKK 2067).

Nauczanie Kościoła, wyrażone między innymi przez sobory: trydenckim i watykańskim II podkreśla, że „dziesięć przykazań” obowiązuje chrześcijan zawsze i wszędzie, i że każdy człowiek zobowiązany jest do ich wypełniania (por. KKK 2068). „Biskupi, jako następcy Apostołów, otrzymują od Pana... misję nauczania wszystkich narodów i głoszenia Ewangelii wszelkiemu stworzeniu, aby wszyscy ludzie przez wiarę, chrzest i wypełnianie przykazań dostąpili zbawienia” – mówi soborowa Konstytucja dogmatyczna o Kościele (KK 24).

4. Zapamiętajmy: „Tradycja Kościoła, będąc wierna Pismu Świętemu i idąc za przykładem Jezusa, zawsze przyznawała Dekalogowi pierwszorzędną rolę i znaczenie” (KomKKK 438). Dziesięć przykazań wyraża wymagania miłości Boga i bliźniego. Trzy pierwsze przykazania odnoszą się do miłości Boga, a siedem pozostałych do miłości bliźniego (por. KKK 2067). Obowiązują one każdego chrześcijanina niezależnie od miejsca i czasu. Do dziś nie straciły nic ze swej aktualności.

Ks. Tomasz Białobrzeski

            JAM JEST PAN TWÓJ BÓG

1. Człowiek pragnie kochać i być kochanym. Doświadczenie ludzkiej miłości często zmienia nas i sprawia, że stajemy się lepsi, wrażliwsi, bardziej odpowiedzialni. Pragnienie miłości odnosi się nie tylko do swoich najbliższych ale przede wszystkim do Boga. Bóg umiłował człowieka od początku istnienia, stworzył go na swój obraz i podobieństwo. Pragnął, by człowiek cieszył się Jego bliskością. Mimo nieposłuszeństwa człowieka Bóg nie przestał go kochać, bo jest wierny swej odwiecznej miłości. Św. Paweł w II Liście do Tymoteusza pisał: „Jeśli my odmawiamy wierności, On wiary dochowuje bo nie może się zaprzeć samego siebie” (2 Tm 2, 13).

2. Stwórca pragnie, aby człowiek w sposób wolny odpowiedział na Jego miłość. Tę powinność wobec Boga wyraża pierwsze przykazanie Dekalogu, rozpoczynające się od słów: „Jam jest Pan Bóg twój”. Każdy, kto swoim życiem świadczy o Bogu, powinien bezwzględnie przyjmować Jego słowa, całkowicie Mu wierzyć i ufać. Pierwsze przykazanie obejmuje, wiarę, nadzieję i miłość jako nasz sposób odpowiedzi na miłość odwieczną Boga.

3. Pierwsze przykazanie domaga się od nas umocnienia i obrony naszej wiary oraz odrzucenia wszystkiego, co jest z nią sprzeczne. Grzeszymy przeciw wierze poprzez dobrowolne wątpienie wtedy, gdy lekceważymy to, co Bóg objawił i co Kościół podaje do wierzenia. Odchodzimy od Boga poprzez wątpienie niedobrowolne. Ma to miejsce wtedy, gdy jesteśmy chwiejni w wierze, nie odpieramy zarzutów związanych z wiarą i żyjemy w takim wątpieniu. Grzechem jest oczywiście niewiara gdyż jest lekceważeniem prawdy objawionej lub dobrowolną odmową jej przyjęcia (por. KKK 2087-2089).
Człowiek odpowiadając na miłość Bożą powinien mieć świadomość, że własnymi siłami nie potrafi odpowiedzieć w sposób pełny na miłość Boga Powinien mieć nadzieję, że Bóg uczyni Go zdolnym do odwzajemnienia Mu miłości. Często możemy mówić o niewłaściwym rozumieniu nadziei. Grzeszymy przeciw nadziei wtedy, kiedy wpadamy w rozpacz, nie oczekując od Boga zbawienia i pomocy w jego osiągnięciu. Negujemy w ten sposób dobroć i sprawiedliwość Stwórcy, który jest przecież zawsze wierny swoim obietnicom. Możemy grzeszyć także poprzez zuchwałą ufność, gdy przeceniamy swoje zdolności, mając nadzieję na zbawienie bez pomocy łaski Bożej albo na przebaczenie bez nawrócenia i zasług (por. KKK 2090-2092).
Wiara w miłość wzywa nas do szczerej i głębokiej miłości wobec Boga. Przeciw miłości można grzeszyć obojętnością, (kiedy zaniedbujemy lub odrzucamy miłość Bożą), niewdzięcznością, (gdy odrzucamy miłość Boga i nie odwzajemniamy jej) oziębłością, (która polega na niedbałości w odwzajemnianiu miłości Boga) znużeniem lub lenistwem duchowym, odrzuceniem radości pochodzącej od Boga i odrazą wobec dobra Bożego. Nienawiść do Boga rodzi się z pychy. Sprzeciwia się miłości Boga, zaprzecza Jego dobroci, usiłuje Mu złorzeczyć jako Temu, który potępia grzech i wymierza kary (por. KKK 2093-2094).

Czy kocham Boga nade wszystko? Czy moją odpowiedzią na Jego miłość jest moja wiara, nadzieja i miłość? Czy dostatecznie dbam o rozwój mojej wiary w Boga? Czy dobrze pojmuję nadzieję na Jego pomoc? Czy swoim postępowaniem nie odrzucam Jego miłości i nie zasmucam Go?

4. Zapamiętajmy: Pierwszym przykazaniem dekalogu jest miłość Boga nade wszystko. Bóg pragnie, aby człowiek w sposób wolny odpowiedział na Jego miłość. Najlepszą odpowiedzią człowieka jest bezgraniczna wiara Bogu, nadzieja w zbawczą moc Boga i miłość do Niego.

Ks. Ryszard Kolczyński

MORALNY OBOWIĄZEK PRZESTRZEGANIA DEKALOGU

1.    Oburzamy się, gdy silniejszy bije słabszego. Boleśnie odczuwamy krzywdę, gdy ktoś się źle wyraża i opowiada fałszywe rzeczy o nas samych lub o naszych bliskich. Nie chcemy być oszukiwani. Zgodzimy się na pewno z tym, że potrzebne jest człowiekowi jakieś prawo, którego zachowanie zapewni porządek i bezpieczeństwo. Istnieją więc regulaminy szkolne, regulaminy pracy, znaki drogowe, zasady obowiązujące w domu, których mamy obowiązek przestrzegać, aby sobie i innym ułatwić wspólne życie. Jesteśmy im posłuszni, gdyż wiemy, że istniejący porządek broni nas przed niesprawiedliwością czy krzywdą. Czy istnieje zatem jakieś powszechne prawo, które porządkuje najbardziej podstawowe zachowania ludzi i pomaga im być dobrymi? Kto je dał? Czy obowiązuje ono wszystkich ludzi?

2.    Wybitny mówca rzymski, Cyceron (106-43 r. przed Chr.) stwierdził, że „istnieje rzeczywiście prawdziwe prawo, to znaczy prawo prawego rozumu, zgodne z naturą, które znajduje się we wszystkich ludziach. Jest niezmienne i wieczne; nakazując wzywa nas do wypełnienia powinności, a zakazując, powstrzymuje od występków (Cyceron, De republica, 3, 22; por. KKK1956).
Prawo to wpisane w serce każdego człowieka dotyczy i obowiązuje wszystkich ludzi. Uprzywilejowanym zaś wyrazem tego prawa jest Dekalog. (por. KKK 2070). W Katechizmie Kościoła Katolickiego czytamy: „Przykazania Dekalogu, chociaż dostępne dla samego rozumu, zostały objawione. Grzeszna ludzkość potrzebowała tego objawienia, aby osiągnąć pełne i pewne poznanie wymagań prawa naturalnego” (KKK 2071). Pięknie ujął to św. Ireneusz, mówiąc: „od początku Bóg zakorzenił w sercach ludzi zasady prawa naturalnego. Potem ograniczył się do ich przypomnienia. Był to Dekalog” (Św. Ireneusz, Adversus haereses, IV, 15, 1, por. KKK 2070). Przykazania zawarte w Dekalogu rozumianym jako wyraz prawa wpisanego w serce każdego człowieka dotyczą zatem wszystkich ludzi, a nie tylko wierzących. Mają one zobowiązujący charakter dla każdego człowieka. Katechizm Kościoła Katolickiego uczy: „Dziesięć przykazań (…) objawia w swej istotnej treści poważne zobowiązania. Są one ze swojej natury niezmienne i obowiązują zawsze i wszędzie. Nikt nie może się od nich dyspensować. Dziesięć przykazań wyrył Bóg w sercu człowieka” (KKK 2072).

3.    Niektórzy, pragnąc podważyć przykazania Dekalogu, pytają, czy jego wymagania nie krępują wolności człowieka?

Podstawowym warunkiem dojrzałego rozumienia wskazań Dekalogu i uznania obowiązku ich przestrzegania jest głęboka świadomość, że Bóg jest Miłością, i że cokolwiek czyni, czyni zawsze w imię miłości. Skoro zatem dał nam przykazania i zobowiązał nas wszystkich do ich przestrzegania, to uczynił to z miłości, którą nas darzy. Kochający Ojciec zawarł w nich dobre rady dla swych dzieci na czas ich wędrówki po ziemi. Jeśli zatem chcemy dobrze zrozumieć Dekalog i uznać jego wymagania, to musimy popatrzeć na nie jako na rady, których udziela nam Ktoś nieskończenie mądry, najlepiej nas znający i kochający.
W przykazaniach Dekalogu chodzi nie tyle o to, czego człowiekowi czynić nie wolno, lecz o to, co czynić powinien. Dekalog nie chce krępować człowieka, ale chce jego życie i związane z nim wartości ochraniać.
Czy jestem świadom, że Dekalog jest wyrazem miłości Boga do człowieka? Czy dostrzegam, że jego wskazania stoją na straży wielkich wartości decydujących o moim szczęściu?

4. Zapamiętajmy: Dekalog poucza o naszym prawdziwym człowieczeństwie i stanowi uprzywilejowany wyraz prawa naturalnego, wpisanego w serce każdego człowieka (por. KKK 2070). Przykazania Dekalogu są „niezmienne i obowiązują zawsze i wszędzie. Nikt nie może się od nich dyspensować” (KKK 2072). Mają one zobowiązujący charakter, ponieważ wyrażają podstawowe obowiązki człowieka względem Boga i względem bliźniego (por. KomKKK 440). Zachowanie przykazań Dekalogu jest możliwe, gdyż uzdalnia nas do tego łaska Chrystusa, bez którego nic nie możemy uczynić (por. KomKKK 441).

Ks. Tomasz Kadziński

JAKI JEST ZWIĄZEK DEKALOGU Z PISMEM ŚWIĘTYM?

1.    Dekalog, czyli „Dziesięć przykazań Bożych”, to oprócz modlitw takich jakich „Ojcze nasz”, „Zdrowaś Maryjo” czy „Wierzę w Boga” jeden z tekstów, który każdy wierzący poznaje już we wczesnych latach swojego życia. Dekalog stanowi część naszej modlitwy pacierzowej; na jego temat napisano liczne książki i całe rozprawy naukowe. Krzysztof Kieślowski „Dekalogowi” poświęcił cały cykl filmów. W mediach co jakiś czas ponawia się dyskusję dotyczącą podstawowych zasad moralnych, zawartych w Dziesięciu Przykazaniach. Warto więc spytać: Jakie jest źródło Dekalogu? Jaka jest geneza jego powstania; kiedy został on przekazany ludziom? Skąd pochodzi nasza wiedza na ten temat?

2.    O wydarzeniach dotyczących przekazania przez Boga ludziom zasad życia ujętych w Dekalogu dowiadujemy się z pierwszych ksiąg Starego Testamentu, głównie z księgi Wyjścia oraz księgi Powtórzonego Prawa. Znajdujemy tam opis najpierw wyzwolenia narodu izraelskiego z niewoli egipskiej, a następnie – prowadzenia tegoż narodu przez Boga ku wolności. Bóg wiedzie swój wybrany lud przez pustynię, ku Ziemi Obiecanej, objawia się mu i poucza go. Punktem kulminacyjnym tej wędrówki jest zawarcie na górze Synaj Przymierza pomiędzy Bogiem a Jego ludem.

3.    W ramach owego Przymierza Bóg daje poznać siebie, swoją wielkość i swoją wolę (por. KKK 2059-2060; KomKKK 437), daje ludziom obietnicę swojej wierności i swojego błogosławieństwa, jednocześnie zaś przekazuje im Prawo, którym mają się kierować w swoim postępowaniu. Szczególnym wyrazem woli Bożej i niejako streszczeniem Bożego Prawa ogłoszonego ludziom podczas zawierania Przymierza (por. KKK 2058) jest właśnie Dekalog – słowa „Dziesięciu przykazań” wypowiedziane przez Boga, kiedy to objawił się On swojemu ludowi na górze Synaj. W ten sposób, jak uczy Katechizm, „dar przykazań (Dekalogu) jest darem samego Boga i Jego świętej woli” (KKK 2059).
Według relacji biblijnej, zawartej w Księdze Wyjścia, słowa Dekalogu zostały przedstawione narodowi wybranemu jeszcze przed samym zawarciem Przymierza – tak, aby ich przyjęcie było warunkiem wejścia w tę szczególną relację z Bogiem (KKK 2060). Przyjmując Dekalog z rąk Boga i stosując się do jego przykazań lud wyraża tym samym „swoją przynależność do Boga i odpowiada z wdzięcznością” na Jego inicjatywę zbawczą (por. KomKKK 437). Katechizm podkreśla, że przykazania „wyrażają (…) konsekwencje przynależności do Boga, która została ustanowiona przez Przymierze. Życie moralne jest odpowiedzią na inicjatywę miłości Pana. Jest wyrazem wdzięczności, hołdem składanym Bogu i dziękczynieniem. Jest współdziałaniem z zamysłem, który Bóg przeprowadza w historii” (KKK 2062).
Słowa „Ja jestem Pan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli” (Wj 20,2; Pwt 5,6; por. KKK 2061) wskazują na zbawczą inicjatywę Boga, który pragnie uwolnić człowieka z jego zniewoleń i jednocześnie wskazać mu drogę do życia w prawdziwej wolności. Temu właśnie celowi służą poszczególne przykazania Dekalogu (por. KKK 2061). Przestrzeganie ich staje się w ten sposób wyrazem odpowiedzialności za podarowaną wolność i jednocześnie wyrazem wierności Przymierzu, jakie Bóg zawarł również z każdym z nas – wierzących, na co wskazuje również to, że wszystkie zobowiązania wyrażone są w pierwszej osobie („Ja jestem Pan…”) i skierowane do pojedynczej osoby – pojedynczego „ty” (por. KKK 2063).
4. Zapamiętajmy: Dekalog – „Dziesięć Przykazań Bożych” – jest wyrazem woli Bożej i streszczeniem Prawa, jakie Bóg dał człowiekowi, aby ten przeżywał swoje życie w prawdziwej wolności i z właściwą mu godnością. Został on przekazany ludziom w ramach Przymierza, jakie istnieje pomiędzy Bogiem i wierzącymi w Niego. Przestrzeganie przykazań Dekalogu jest wyrazem wierności temu Przymierzu, wyrazem zaufania wobec Boga oraz posłuszeństwa wobec Jego woli.

ks. Tomasz Lewicki

PIERWSZE PRZYKAZANIE BOŻE: „NIE BĘDZIESZ MIAŁ BOGÓW CUDZYCH PRZEDE MNĄ”

1.    Hymn Jana Kochanowskiego „Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?”, który często śpiewamy w naszych kościołach jako pieśń na dziękczynienie w czasie Eucharystii, ukazuje wiarę, nadzieję i miłość oraz wyznacza miejsce stworzenia wobec Stwórcy: „Panu, Bogu swemu, będziesz oddawał pokłon i Jemu samemu służyć będziesz” (Łk 4,8, por. Pwt 6,13).

2.    Obowiązek oddawania Bogu autentycznej czci powinien być wypełniany w wymiarze osobistym i wspólnotowym; prywatnym i publicznym; indywidualnym i społecznym. Jak uczy nas, powtarzając za soborową deklaracją o wolności religijnej „Dignitatis humanae” Katechizm Kościoła Katolickiego, „wszyscy… ludzie są zobowiązani, zwłaszcza w tym co odnosi się do Boga i Jego Kościoła, do poszukiwania prawdy, a poznawszy ją, przyjąć i zachować” (KKK 2104). Wewnętrzna powinność nakazuje człowiekowi poszukiwać Boga, uznać Go, oddać Mu cześć oraz świadczyć o Nim.

3.    Pierwszym aktem cnoty religijności jest adoracja. Poprzez nią człowiek uznaje Boga za Stwórcę i Zbawiciela wszystkiego, co istnieje, za nieskończoną i miłosierną Miłość. W adoracji człowiek widzi nieskończoną różnicę między Wszechmocnym i Najświętszym Bogiem a słabym, ograniczonym stworzeniem. Jak czytamy w Katechizmie Kościoła Katolickiego „adoracja Jedynego Boga wyzwala człowieka z zamknięcia się w sobie, z niewoli grzechu i bałwochwalstwa świata” (KKK 2097). Adoracja może być czysto wewnętrzna albo też wyrażona na zewnątrz przy pomocy gestów - nabożeństw, czuwań, procesji itp.

Człowiek oddaje cześć Bogu również przez modlitwę, ofiarę, przyrzeczenia i śluby. Wzniesienie ducha do Boga jest wyrazem naszej adoracji szczególnie w modlitwie uwielbienia i dziękczynienia. Modlitwa jest niezbędnym warunkiem posłuszeństwa przykazaniom Bożym; jest wyrazem wiary, nadziei i miłości (por. KKK 2098).

Wyrazem czci oddawanej Bogu jest także ofiara jako znak uwielbienia i dziękczynienia, przebłagania i komunii z Nim. W składanym Bogu darze człowiek wyraża to co czuje wewnętrznie. Ofiara powinna być połączona również z miłością braterską.

Człowiek wyraża uwielbienie dla Boga również w składanych Mu przyrzeczeniach spełnienia określonych dobrych czynów i w ślubach, to jest świadomych i dobrowolnych obietnicach uczynionych Bogu, mających za przedmiot dobro możliwe i lepsze, w których to obietnicach „chrześcijanin poświęca siebie samego Bogu lub obiecuje Mu dobry czyn” (KKK 2102). Wierność przyrzeczeniom złożonym Bogu jest przejawem szacunku i miłości wobec Niego (KKK 2101).

Kościół uznaje szczególnie wartość ślubów praktykowania rad ewangelicznych realizowanych poprzez ubóstwo, posłuszeństwo oraz czystość, aby w pełniejszy sposób upodobnić się do Chrystusa ubogiego, posłusznego i czystego.
Pomyślmy: Czy w naszym życiu Bóg jest na pierwszym miejscu? Jak często oddajemy Bogu cześć? Czy nasza modlitwa jest znakiem uwielbienia? Czy składane ofiary są ofiarami czystego serca? Czy składane Bogu przyrzeczenia wynikają z miłości? Czy uznajemy wartość rad ewangelicznych i czy potrafilibyśmy według nich kształtować nasze życie?

4. Zapamiętajmy: Słowa Pana Jezusa: „Panu, Bogu swemu, będziesz oddawał pokłon i Jemu samemu służyć będziesz” (Mt 4,10) domagają się od nas „adoracji Boga jako Stwórcy wszystkiego, co istnieje; oddawania należnego Mu kultu w wymiarze indywidualnym i społecznym; modlitwy wyrażającej się w uwielbieniu, dziękczynieniu i w prośbie; składania Bogu ofiary, przede wszystkim ofiary duchowej naszego życia, łączącej się z doskonałą ofiarą Chrystusa na krzyżu; wypełniania złożonych Bogu przyrzeczeń i ślubów” (KomKKK 443), a zatem „adoracja Boga, zanoszenie do Niego modlitw, oddawanie należnej Mu czci, wypełnianie przyrzeczeń i złożonych Mu ślubów są aktami cnoty religijności, które wchodzą w zakres posłuszeństwa pierwszemu przykazaniu” (KKK 2135).

Ks. Zbigniew Olszewski

PIERWSZE PRZYKAZANIE BOŻE ZAKAZUJE ZABOBONU I BAŁWOCHWALSTWA

1.    Zabobon i bałwochwalstwo wydają się należeć do przeszłości. Kojarzą się z czasami średniowiecza, które w obiegowej opinii uznawane jest, niesłusznie zresztą, za okres zacofania, ciemnoty oraz właśnie czas panowania zabobonów i bałwochwalstwa. Nasze czasy chcą uchodzić za zaprzeczenie tamtych praktyk; za okres, w którym króluje postęp, mądrość i rzeczowe, zgodne z obiektywną rzeczywistością podejście do najważniejszych spraw życia i losu człowieka.

2.    Czym jest bałwochwalstwo i zabobon? Bałwochwalstwo polega na odrzuceniu istnienia jedynego Boga, Stwórcy i Pana życia. W miejsce wiary w Boga zostaje tu wprowadzona wiara w tzw. bożki, które przecież nie istnieją. Tym bożkom człowiek wyznający bałwochwalstwo oddaje boską cześć, wierzy w nie, przypisuje im cechy prawdziwego, jedynego Boga. Druga odmiana bałwochwalstwa, jakby bliższa ludzkiemu życiu, wyraża się w oddawaniu czci boskiej różnym wartościom, związanym z życiem człowieka w wymiarze osobistym i społecznym. Do tych wartości Katechizm Kościoła Katolickiego zalicza „władzę, przyjemność, rasę, przodków, państwo, pieniądze” (KKK 2113). Te obiektywne wartości, które winny służyć człowiekowi, są „ubóstwiane”, panując w życiu człowieka jako wartości najważniejsze. Katechizm do tej grupy pseudobóstw zalicza także satanizm, który jest uznaniem przeciwnika Boga, szatana, za prawdziwe i jedyne bóstwo. Oddawanie im czci jest właśnie bałwochwalstwem. Pierwsze przykazanie Dekalogu zakazuje także zabobonów. „Zabobon jest wypaczeniem postawy religijnej oraz praktyk, jakie ona nakłada. Może on także dotyczyć kultu, który oddajemy prawdziwemu Bogu, na przykład, gdy przypisuje się jakieś magiczne znaczenie pewnym praktykom” (KKK 2111). Przejawy zabobonu mogą być następujące: wróżbiarstwo, magia, czary, spirytyzm (por. KomKKK 445).

3.    Bałwochwalstwo i zabobon mają licznych zwolenników. Bałwochwalstwo oznacza przecież odejście od Jedynego Boga, Stwórcy i Pana życia, co inaczej nazywa się ateizmem i opiera się na „błędnej koncepcji autonomii ludzkiej” (KomKKK 445). Również agnostycyzm, który twierdzi, że o Bogu nie można nic powiedzieć, jest formą współczesnego bałwochwalstwa. Te postawy mają swe źródło w określonych teoriach i systemach filozoficznych, negujących istnienie Boga. Ich konsekwencją jest skupienie całej aktywności człowieka na doczesności, na wartościach, którym należy wszystko podporządkować, poddając się im całkowicie jak Bogu. Czy odchodzenie od Boga i na Jego miejsce wybieranie tzw. bożków, nie jest współczesnym bałwochwalstwem? W naszej obyczajowości jest obecny także zabobon, gdy na sposób magiczny przyjmujemy sakramenty święte bez wiary i duchowego zaangażowania, bez przyjęcia zobowiązań, które z nimi są związane. Czynią tak np. rodzice, którzy chcą chrztu swego dziecka, chociaż sami dalecy od wiary nie są zdolni do jego wychowania religijnego. Zabobonne jest przekonanie, że ślub należy zawrzeć w miesiącu, który w swej nazwie ma literę „r”, a w piątek 13 dnia miesiąca może spotkać nas nieszczęście, natomiast gdy czarny kot przebiegnie drogę przed samochodem, to z pewnością zdarzy się coś złego.

Czy w praktyce nie stawiam jakichś wartości wyżej od samego Boga? Czy nie staje się dla mnie bożkiem praca, pieniądz lub własna przyjemność? Czy nie ulegam zabobonom i przesądom, nawet, jeśli traktuję je z niedowierzaniem lub jako zabawę?

4.    Zapamiętajmy: Pierwsze przykazanie Dekalogu „zakazuje: politeizmu, lub bałwochwalstwa, które ubóstwiają to, co nie jest Bogiem, a więc stworzenie, władzę, pieniądz, nawet szatana; zabobonu, który jest wypaczeniem kultu oddawanego Bogu, a przejawia się w różnych formach wróżbiarstwa, magii, czarów i spirytyzmu” (KomKKK 445).

Ks. Ryszard Kamiński

WRÓŻBIARSTWO, MAGIA I CZARY SPRZECZNE Z PIERWSZYM PRZYKAZANIEM BOŻYM

1.    We współczesnym świecie możemy zaobserwować z jednej strony brak wiary w Boga, z drugiej zaś – wiarę we wpływ na nasze życie wróżb, magii, horoskopów, układu gwiazd itp. Coraz częściej spotykamy ludzi, którzy korzystają z usług instytucji trudniących się różnymi postaciami okultyzmu. W telewizji, radiu i w internecie można napotkać reklamy następującej treści: „Portal magiczny – horoskopy, astrologia, wyrocznia”; „Nie wiesz co cię czeka w przyszłości? Zadzwoń do wróżki. Sprawdź swój horoskop”; „Magia to twoje przeznaczenie”.

Dlaczego człowiek ulega pokusie okultyzmu: wróżbiarstwu, magii, czarom? Czy można pogodzić praktyki okultystyczne z treścią pierwszego przykazania Dekalogu? Co zagraża człowiekowi poddającemu się okultyzmowi?

2.    Katechizm Kościoła Katolickiego poucza, że „Bóg może objawić przyszłość swoim prorokom lub innym świętym. Jednak właściwa postawa chrześcijańska polega na ufnym powierzeniu się Opatrzności w tym, co dotyczy przyszłości i na odrzuceniu wszelkiej niezdrowej ciekawości w tym względzie” (KKK 2115). Mimo to wróżbiarstwo, magia, czary pociągają dziś wielu ludzi. Praktyki okultystyczne wiążą się z tajemniczością, która pobudza ludzką ciekawość. Ponadto człowiek – z natury religijny – potrzebuje czcić coś lub kogoś większego od siebie i do niego odnosić swe życie, jeśli jednak utracił wiarę w Boga, wówczas poszukuje innej drogi zaspokojenia tej potrzeby, znajdując je na przykład w praktykach magicznych.
Postawa taka jest grzechem przeciwko pierwszemu przykazaniu „Nie będziesz miał bogów cudzych przede Mną”, gdyż jest sprzeczna „ze czcią i szacunkiem – połączonym z miłującą bojaźnią – które należą się jedynie Bogu”. Dlatego „należy odrzucić wszystkie formy wróżbiarstwa: odwoływanie się do Szatana lub demonów, przywoływanie zmarłych lub inne praktyki mające rzekomo odsłaniać przyszłość”. Za „przejawy chęci panowania nad czasem, nad historią i wreszcie nad ludźmi” oraz za pragnienie „zjednania sobie ukrytych mocy” uważa Katechizm Kościoła Katolickiego wszelkie „korzystanie z horoskopów, astrologię, chiromancję, wyjaśnianie przepowiedni i wróżb, zjawiska jasnowidztwa i posługiwanie się medium” (zob. KKK 2116).
Mianem współczesnego neopogaństwa określana jest magia, która daje poczucie władzy tajemnej nad innymi oraz wmawia człowiekowi, iż to on sam jest boski i ma boską władzę. „Wszystkie praktyki magii lub czarów – uczy Katechizm Kościoła Katolickiego – nawet zmierzające do zapewnienia zdrowia człowieka, są sprzeczne z cnotą religijności”. Zasługują one na szczególne potępienie „gdy towarzyszy im intencja zaszkodzenia drugiemu człowiekowi lub uciekanie się do interwencji demonów”. Naganne jest także noszenie amuletów oraz spirytyzm. Nawet „uciekanie się do tak zwanych tradycyjnych praktyk medycznych nie usprawiedliwia ani wzywania złych mocy, ani wykorzystywania łatwowierności drugiego człowieka” (KKK 2117).

3.    Praktyki okultystyczne są nie tylko grzechem, ale stanowią również duże niebezpieczeństwo dla człowieka. Mogą spowodować zniewolenie demoniczne, które przejawia się w osłabieniu religijności, trudnościach w modlitwie i przyjmowaniu sakramentów, lękach, depresjach, bluźnierczych myślach. Świadectwa egzorcystów dowodzą, jak wielki wpływ ma szatan, gdy człowiek otwiera mu dostęp do swego życia, swej psychiki i duszy poprzez okultystyczne praktyki.
Jaki jest mój stosunek do praktyk okultystycznych? Czy może korzystam z ich mocy nie mając świadomości ich zła? Czy spowiadam się z tej kategorii grzechów przeciwko pierwszemu przykazaniu Bożemu? 4.    Zapamiętajmy: Przykazanie „Nie będziesz miał bogów cudzych przede Mną” zakazuje „zabobonu, który jest wypaczeniem kultu oddawanego Bogu, a przejawia się w różnych formach wróżbiarstwa, magii, czarów i spirytyzmu” (KomKKK 445). Ks. Janusz Filarski  

CZY W PIERWSZYM PRZYKAZANIU BOŻYM ZAKAZANY JEST KULT OBRAZÓW?

1.  W naszych świątyniach, kaplicach, ale również w prywatnych domach znajdują się obrazy i figury, przy których gromadzimy się na modlitwę. Słynące łaskami i cudami wizerunki przedstawiające Pana Jezusa, Najświętszą Maryję Pannę czy świętych stały się celem licznych pielgrzymek wiernych w różnych zakątkach świata. Jednocześnie już w Księdze Wyjścia znajdujemy Boży zakaz sporządzania jakichkolwiek obrazów i figur i oddawania im czci: „Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach pod ziemią. Nie będziesz oddawał im pokłonu i nie będziesz im służył” (Wj 20,4-5a). Czy więc modląc się przed obrazami i figurami łamiemy Boże przykazanie i dopuszczamy się bałwochwalstwa?

2.   Uważna lektura Starego Testamentu wskazuje, że Boży zakaz nie miał charakteru absolutnego. Biblia opisuje sytuacje, gdy figury wykonywane były z polecenia samego Boga, np. rzeźby dwóch cherubów zakrywające Arkę Przymierza (Wj 37,7-9) czy podobizna węża miedzianego umieszczona na wysokim palu, podczas plagi jadowitych węży (Lb 21,8-9).Głównym celem Bożego zakazu było niewątpliwie niedopuszczenie do bałwochwalstwa, czyli oddawania boskiej czci jakimkolwiek przedmiotom. Było ono poważnym zagrożeniem dla Izraelitów, którzy na co dzień stykali się z takim właśnie zachowaniem ościennych narodów. Żydzi nie mogli zapomnieć, że Bóg jest Istotą duchową, niemożliwą do jakiegokolwiek wyobrażenia przez człowieka.

3. Sytuacja, charakterystyczna dla Starego Przymierza, zmieniła się całkowicie wraz z Wcieleniem Syna Bożego. W Jezusie Chrystusie Bóg przyjął ludzkie ciało i to On stał się najdoskonalszym Obrazem Ojca. W Liście do Kolosan czytamy: „On jest obrazem Boga niewidzialnego – Pierworodnym wobec każdego stworzenia” (Kol 1,15). Katechizm Kościoła Katolickiego stwierdza, że „Syn Boży, przyjmując ludzkie ciało, zapoczątkował nową ekonomię obrazów” (KKK 2131). Pierwsi chrześcijanie zasadniczo powstrzymywali się od wykonywania figur czy obrazów Chrystusa – dla odróżnienia się od pogan, oddających cześć posągom swoich bóstw. Z czasem jednak w miejscach wspólnych modlitw, przy grobach, a także w prywatnych domach chrześcijan stopniowo zaczęły się pojawiać wizerunki Chrystusa. W VII i VIII wieku pojawił się ruch ikonoklastów, którzy z obawy o bałwochwalstwo usuwali obrazy i figury z kościołów i klasztorów, a nawet z domów prywatnych. Kontrowersje związane z ikonoklazmem rozstrzygnął II Sobór Nicejski, który w 787 r. ostatecznie zezwolił na kult obrazów i figur, zachęcając, by przez ich kontemplację oddawać prawdziwą cześć pierwowzorom – Bogu i świętym. Sobór zwrócił uwagę wiernym, aby nie zatrzymywali swych myśli na przedmiocie, przed którym się modlą, ale kierowali je ku tej osobie, którą on przedstawia. Nigdy więc nie modlimy się do przedmiotu, lecz do osoby, która na nim widnieje. Powinniśmy również odróżnić szacunek okazywany Najświętszej Maryi Pannie czy świętym od czci i uwielbienia, które należne są tylko samemu Bogu. Należy również wystrzegać się magicznego traktowania przedmiotów kultu religijnego. Katechizm Kościoła Katolickiego stwierdza, że: „Chrześcijański kult obrazów nie jest sprzeczny z pierwszym przykazaniem, które odrzuca bałwochwalstwo. Istotnie cześć oddawana obrazowi odwołuje się do pierwotnego wzoru i kto czci obraz, ten czci osobę, którą obraz przedstawia” (KKK 2132). Czy mam swoim domu „święte” obrazy czy figury? Czy odnoszę się do nich z należytym szacunkiem? Czy traktuję je jako pomoc w nawiązaniu kontaktu z Panem Bogiem i jako zachętę do osobistej modlitwy?

4. Zapamiętajmy: Bóg w pierwszym przykazaniu nie zakazuje kultu obrazów. Należy jednak pamiętać, że w kulcie tym „nie chodzi o oddawanie czci samemu obrazowi, lecz o oddawanie czci osobie, którą ten obraz przedstawia: Chrystusowi, Dziewicy Maryi, aniołom i świętym” (KomKKK 446). Obrazy te „wyrażają to samo orędzie ewangeliczne, które Pismo Święte opisuje za pośrednictwem słów, oraz budzą i umacniają wiarę wiernych” (KomKKK 240).

Ks. Jacek Wichorowski  

Pierwsze przykazanie Boże potępia grzechy bezbożności

1. Podczas pielgrzymki do Polski w 2002 r. sługa Boży Jan Paweł II na krakowskich Błoniach mówił, że współcześnie: „człowiek nierzadko żyje tak, jakby Boga nie było, a nawet stawia samego siebie na Jego miejscu. (…) Na wiele sposobów usiłuje się zagłuszyć głos Boga w ludzkich sercach, a Jego samego uczynić «wielkim nieobecnym» w kulturze i społecznej świadomości narodów. «Tajemnica nieprawości» wciąż wpisuje się w rzeczywistość świata”.Katechizm Kościoła Katolickiego mówi, że do grzechów, sprzeciwiających się pierwszemu przykazaniu należy zaliczyć bezbożność, czyli nieliczenie się z Bogiem. Czym w istocie jest ten grzech?

2. Pismo Święte ukazuje bezbożność jako postawę, która jest przeciwna pobożności i polega na tym, że z pogardą dla Boga i Jego Prawa wiąże się pewna wrogość, zuchwalstwo. Św. Paweł zapowiada przyjście „człowieka grzechu”, który przy końcu świata  „będzie się wynosił ponad wszystko, co nazywa się Bogiem (…) dowodząc, że on sam jest Bogiem” (2 Tes 2, 3-4). Apostoł Narodów dodaje, że w świecie „już działa tajemnica bezbożności” (2, 7).

3. Postawa bezbożności wyraża się w konkretnych czynach, moralnie złych. Mówi o tym Katechizm Kościoła Katolickiego stwierdzając, że „pierwsze przykazanie Boże potępia grzechy bezbożności, do których należą przede wszystkim: kuszenie Boga w słowach i czynach, świętokradztwo i symonia” (KKK 2118). Kuszenie Boga polega na wystawianiu na próbę Jego dobroci i wszechmocy. Przykładem jest kuszenie Jezusa, podczas którego szatan chciał, by Jezus rzucił się z narożnika świątyni, aby w ten sposób zmusić Boga do działania (Łk 4, 9). Jezus odpowiada Mu słowami Boga: „Nie będziesz wystawiał na próbę Pana, Boga swego” (Pwt 6, 16). Wystawianie Boga na próbę – w słowach lub uczynkach – rani szacunek i zaufanie, jakie należą się naszemu Stwórcy i Panu. „Kuszenie Boga” zawsze zawiera zwątpienie, niedowierzanie w Jego miłość, opatrzność i moc (por. KKK 2119). Grzech świętokradztwa polega na profanowaniu lub niegodnym traktowaniu sakramentów i innych czynności liturgicznych, jak również osób poświęconych Bogu (na przykład papieża, biskupów, kapłanów), miejsc świętych (do których należą świątynie, cmentarze, kapliczki) i rzeczy świętych, czyli przedmiotów przeznaczonych do kultu. Świętokradztwo jest grzechem ciężkim, zwłaszcza jeżeli jest popełnione przeciw Eucharystii, ponieważ w niej jest obecne Ciało i Krew samego Chrystusa (por. KKK 2120).Symonia to nabywanie lub sprzedawanie rzeczywistości duchowych. Nazwa „symonia” bierze się od Szymona – czarnoksiężnika, o którym czytamy w Dziejach Apostolskich. Chciał on zapłacić Apostołom za to, by dali mu władzę duchową – dar czynienia cudów. Piotr mu odpowiada: „Niech pieniądze twoje przepadną razem z tobą… gdyż sądziłeś, że dar Boży można nabyć za pieniądze” (Dz 8, 20). Katechizm wyjaśnia, że „nie można przywłaszczać sobie dóbr duchowych i traktować ich jak właściciel lub pan, ponieważ mają one swoje źródło w Bogu”. (KKK 2121) Kodeks Prawa Kanonicznego potępia wszelkie formy symonii.

Zapytajmy: Czy w życiu codziennym, przeżywając różne problemy, nie ulegam pokusie wystawiania Boga na próbę? Jaka jest moja postawa wobec przyjmowanych sakramentów, a szczególnie Eucharystii? Jaki jest mój stosunek do osób duchownych, miejsc czy rzeczy świętych? Czy w dobie komercjalizacji nie traktuję spraw duchowych, świętych, jako towaru, który można nabyć za odpowiednią sumę pieniędzy?

4. Zapamiętajmy: Przykazanie „nie będziesz miał cudzych bogów przede mną” zakazuje m.in. bezbożności, która „wyraża się w kuszeniu Boga w słowach lub czynach, w świętokradztwie, które profanuje osoby lub rzeczy święte, przede wszystkim Eucharystię; w symonii, która oznacza nabywanie lub sprzedawanie rzeczy duchowych” (komKKK 445).

Ks. Stanisław Gajewski

Ateizm i agnostycyzm zakazany przez pierwsze przykazanie Boże

1. Richard Dawkins, ateistyczny profesor z Oxfrodu, wraz z grupą niewierzących zorganizowali jesienią 2008 r. akcję oklejania londyńskich autobusów banerami, głoszącymi: „Boga prawdopodobnie nie ma. Przestań się martwić i zacznij cieszyć życiem”. To tylko jeden z przykładów zbliżonych do siebie, lecz nie identycznych postaw: ateizmu i agnostycyzmu. Czym się one od siebie różnią? Jakie stanowisko wobec takich postaw powinien zająć chrześcijanin? Czym jest ateizm i agnostycyzm? Słownik Języka Polskiego ateizm definiuje jako „pogląd zaprzeczający istnieniu Boga”, zaś agnostycyzm jako „pogląd filozoficzny negujący całkowicie lub częściowo możliwość poznania obiektywnej rzeczywistości”.

2.   Katechizm Kościoła Katolickiego naucza, że pojęcie „ateizm” obejmuje bardzo zróżnicowane zjawiska, i zalicza do nich materializm praktyczny, który „ogranicza potrzeby i ambicje człowieka do przestrzeni i czasu” oraz humanizm ateistyczny, który błędnie uważa, że to człowiek jest „sam sobie celem, sam jedynym sprawcą i demiurgiem swojej własnej historii”. Inną formą ateizmu jest oczekiwanie wyzwolenia człowieka na drodze wyzwolenia gospodarczego i społecznego, któremu religia miałaby stać na przeszkodzie, budząc nadzieje na życie przyszłe i odstręczając od budowy państwa ziemskiego (por. KKK 2124). Również agnostycyzm przybiera wiele postaci. W niektórych przypadkach agnostyk nie zaprzecza istnienia Boga, twierdzi jednak, że ów „byt transcendentny” nie może się objawić, dlatego nikt nie może o nim nic powiedzieć. „W innych przypadkach agnostyk nie wypowiada się na temat istnienia Boga, twierdząc, iż jest ono niemożliwe do udowodnienia, a nawet potwierdzenia czy zanegowania” (KKK 2127).

3.   Jaka powinna być ocena moralna tych postaw? Katechizm naucza, że „ateizm, odrzucając lub negując istnienie Boga, jest grzechem przeciw cnocie religijności”. „Odpowiedzialność za to przewinienie może znacznie zmniejszać intencja i okoliczności”, bowiem w powstawaniu i rozpowszechnianiu się ateizmu „niemały udział mogą mieć wierzący”. Niewiara może być „skutkiem zaniedbań w wychowaniu religijnym albo fałszywego przedstawienia nauki wiary”, albo też braków w życiu religijnym, moralnym i społecznym chrześcijan, o których można wtedy powiedzieć, że „raczej przesłaniają, aniżeli pokazują prawdziwe oblicze Boga i religii” (KKK 2125). Ateizm może też wynikać z błędnej koncepcji wolności i autonomii ludzkiej, posuwającej się aż do odrzucenia jakiejkolwiek zależności od Boga (por. KKK 2126). Agnostycyzm może się niekiedy „łączyć się z jakimś poszukiwaniem Boga, lecz może również być obojętnością, ucieczką przed ostatecznymi pytaniami egzystencjalnymi oraz lenistwem sumienia moralnego” (KKK 2128), najczęściej jednak jest równoznaczny z ateizmem praktycznym. Ateizm przybiera dziś niekiedy formę programowej walki z religią, a w szczególności z chrześcijaństwem, dlatego też nasza wiara powinna być szczególnie świadoma, wnikliwa i dojrzała, nacechowana głębokim poczuciem odpowiedzialności oraz miłością do wszystkich ludzi.

Zapytajmy: Czy moje postępowanie nie jest dla innych źródłem zgorszenia i wynikającej z niego niewiary? Czy podejmuję trud pogłębiania swojej wiary i pomagam w przezwyciężeniu trudności w wierze bliźnim? Czy poprzez zapatrzenie jedynie w sprawy tego świata nie staję się praktycznym materialistą, tracąc z oczu odniesienie swojego życia do Boga?

4.  Zapamiętajmy: Pierwsze przykazanie Boże zakazuje „ateizmu, który odrzuca istnienie Boga, opierając się na błędnej koncepcji autonomii ludzkiej” oraz „agnostycyzmu, który twierdzi, że o Bogu nie można nic powiedzieć i jest równoznaczny z indyferentyzmem lub ateizmem praktycznym” (KomKKK 445).

Ks. Maciej Jastrzębski  

DRUGIE PRZYKAZANIE BOŻE: „NIE BĘDZIESZ BRAŁ IMIENIA PANA BOGA TWEGO NADAREMNO”

1.  Każdy z nas nosi swoje imię. Ono określa, kim właściwie jesteśmy. Kiedy poznajemy kogoś nieznajomego – przedstawiamy się swoim imieniem. Za pomocą imienia przywołujemy kogoś i w pewien sposób zmuszamy do zauważenia nas. Jeżeli znamy czyjeś imię, to osoba ta w pewnym sensie żyje w naszej pamięci. Mówimy też o dobrym imieniu, gdy ktoś noszący je zasługuje na szacunek, zaś w kodeksie karnym przewidziana jest kara za naruszenie czyjegoś dobrego imienia. Czy to wszystko możemy odnieść też do imienia Boga?

2.  W myśl nauki Katechizmu Kościoła Katolickiego „wśród wszystkich słów Objawienia jest jedno szczególne, które jest objawieniem Jego imienia. Bóg powierza swoje imię tym, którzy w Niego wierzą; objawia się im w swoim osobowym misterium. Dar imienia jest znakiem zaufania i zażyłości. «Imię Pańskie jest święte». Dlatego więc człowiek nie może go nadużywać. Powinien pamiętać o imieniu Bożym w ciszy miłującej adoracji. Powinien używać go tylko po to, by je błogosławić, wychwalać i uwielbiać” (KKK 2143).

3.  Ogromną troskę o szacunek dla imienia Bożego widzimy w księgach Starego Testamentu. Bóg objawia Mojżeszowi swoje imię, stając się w ten sposób szczególnie bliski Izraelitom. (por. Wj 3,13-14). Naród wybrany starał się nie zawieść zaufania Boga. Jednym z przejawów szacunku do Jego imienia było wręcz niewymawianie go nawet wtedy, gdy czytano teksty święte.  Przy czytaniu Biblii imię święte zastępowano określeniem „Adonai”, co tłumacze greccy przełożyli jako „Kyrios” – „Pan”. Według Józefa Flawiusza imię Boże mógł wymawiać wyłącznie arcykapłan w miejscu „świętym świętych” tylko raz w roku. Gdy najwyższy kapłan wymawiał imię Boże, wszyscy zgromadzeni w świątyni jerozolimskiej padali na twarz. Za swoich uczniów Jezus podczas Ostatniej Wieczerzy modlił się do Boga, mówiąc: „objawiłem im Twoje imię i nadal będę objawiał, aby miłość, którą Ty Mnie umiłowałeś, w nich była i Ja w nich” (J 17,26). Imię Boże, a więc to, Kim jest Bóg, objawia nam już samo imię Jezus, oznaczające „Bóg zbawia”. On zapowiadany jest jako „Książę Pokoju” oraz Emmanuel, czyli „Bóg z nami”. Jezus jeszcze głębiej objawia nam Bożą miłość, pokazując nam Boga, który jest „Abba” – naszym dobrym Ojcem. Drugie przykazanie Boże nakazuje szanować imię Pańskie. Podobnie jak pierwsze przykazanie, także to odnosi się do cnoty religijności. Określa szczegółowo, jak mamy posługiwać się słowem w sprawach świętych (por. KKK 2142). Zachowanie tego przykazania mówi też wiele o naszej wierze, o szacunku dla samego Boga. Skoro bowiem imię Boże w jakiś sposób przywołuje Jego Samego, to brak uszanowania dla Jego imienia jest brakiem szacunku okazanym Bogu. „Wrażliwość na to, co święte, uwypukla cnotę religijności” (KKK 2144). Imieniu Bożemu oddajemy dziś cześć w różny sposób. Przejawem czci imienia Bożego są słowa towarzyszące przeżegnaniu się znakiem krzyża, które dokonuje się „w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego”; podobnie czynimy przy błogosławieństwach. Chrześcijanami (czyli noszącymi imię Chrystusa) stajemy się przez chrzest święty, udzielany „w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego”. Chrześcijańskie pozdrowienie: „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus” przypomina nam, iż słowem i życiem winniśmy starać się o chwałę Bożą; jest również odważnym wyznaniem i świadectwem naszej wiary. Codziennie powtarzamy modlitwę „Ojcze nasz”. Prośba Modlitwy Pańskiej, w której wołamy do Boga „święć się Imię Twoje” jest niejako kondensacją nakazu Bożego zawartego w drugim przykazaniu. Z jakim szacunkiem odnoszę się do imienia Bożego? Czy pielęgnuję w sobie wrażliwość i szacunek dla tego, co święte?

4.   Zapamiętajmy: Święte imię Boże otaczamy szacunkiem, gdy używamy go po to, by je błogosławić, wychwalać, uwielbiać. Zakazane jest więc jego nadużywanie w celu popełnienia zbrodni i wszelkie nieodpowiednie używanie imienia Bożego (KomKKK 447).

Ks. Jacek Lubiński  

CZEGO ZABRANIA DRUGIE PRZYKAZANIE BOŻE?

1.  Podczas chrztu świętego otrzymaliśmy imię, które towarzyszy nam przez całe życie. To imię, które nosimy, jest dla nas czymś bardzo ważnym. Wypowiadamy je z szacunkiem. Nie lubimy, gdy ktoś inny wypowiada je w sposób lekceważący. Wówczas traktujemy to jako umniejszenie naszej osoby. „Każdego dnia znieważają mnie moi wrogowie, srożąc się na mnie przeklinają moim imieniem” – skarży się Bogu Psalmista (Ps 102,9).

2.  Szczególnym szacunkiem winno być otoczone imię Boga. Przypomina nam o tym drugie przykazanie Dekalogu, które brzmi „Nie będziesz brał imienia Pana Boga twego nadaremno”. Wykładnię tego przykazania znajdujemy w Katechizmie Kościoła Katolickiego, który poucza nas, że „drugie przykazanie zabrania nadużywania imienia Bożego, to znaczy wszelkiego nieodpowiedniego używania imienia Boga, Jezusa Chrystusa, Najświętszej Maryi Panny i wszystkich świętych” (KKK 2146). Katechizm wylicza wykroczenia przeciwko drugiemu przykazaniu Dekalogu, wśród których wymienia: fałszywe przyrzeczenia składane w imię Boże, bluźnierstwa, przekleństwa, wiarołomstwo, krzywoprzysięstwo.

3.  Katechizm przestrzega, że niewierność przyrzeczeniom dawanym innym w imię Boże jest nadużyciem Jego imienia i w pewnym sensie czynieniem Boga kłamcą, ponieważ „przyrzeczenia dawane innym w imię Boże angażują cześć, wierność, prawdomówność i autorytet Boga” (KKK 2147). Składane przyrzeczenia powinny więc być zawsze dotrzymywane w duchu sprawiedliwości. Wykroczeniem, które sprzeciwia się bezpośrednio drugiemu przykazaniu Dekalogu jest bluźnierstwo, polegające na wypowiadaniu przeciw Bogu „słów nienawiści, wyrzutów, wyzwań, na mówieniu źle o Bogu, na braku szacunku względem Niego w wyrażeniach, na nadużywaniu imienia Bożego (…). Bluźnierstwo sprzeciwia się szacunkowi należnemu Bogu i Jego świętemu imieniu. Ze swej natury jest grzechem ciężkim” (KKK 2148). Przykładem takiej postawy jest Konrad z Mickiewiczowskich „Dziadów”, który w „Wielkiej improwizacji” zatrzymuje się o krok od bluźnierstwa, polegającego na nazwaniu Boga nie wspaniałym Królem czy Ojcem, ale okrutnym władcą – carem. Katechizm naucza, że zakaz bluźnierstwa rozciąga się także na słowa przeciw Kościołowi Chrystusa, przeciw świętym Pańskim lub rzeczom świętym. Bluźniercze jest również czynienie zła w imię Boże, zwłaszcza „nadużywanie imienia Bożego w celu zatajenia zbrodniczych praktyk, zniewalania narodów, torturowania lub wydawania na śmierć”. Przykładem takiej bluźnierczej praktyki było choćby hasło „Gott mit uns” („Bóg z nami”), z którym szły do boju wojska Hitlera. Takie działanie zwraca się przeciw Bogu także z tego powodu, że „nadużywanie imienia Bożego w celu popełnienia zbrodni powoduje odrzucenie religii” (KKK 2148).Brakiem szacunku wobec Boga są przekleństwa, przy których używa się imienia Boga, choć bez intencji bluźnierstwa. Takie postępowanie jest również okazywaniem braku szacunku wobec Boga. Katechizm naucza, że drugie przykazanie zabrania też magicznego używania imienia Bożego (por. KKK 2149); takie używanie go wskazuje na brak szacunku wobec Boga i próbę podporządkowania sobie Jego mocy. Wierzący są zobowiązani do świadczenia o imieniu Pańskim. Święty Jakub Apostoł piętnuje tych, którzy przez niegodne postępowanie „bluźnią zaszczytnemu Imieniu Jezusa” (Jk 2, 7), zaś święty Augustyn poucza: „Tam jest wielkie imię Jego, gdzie nazywają Go zgodnie z wielkością Jego majestatu... Tam jest święte imię Boże... gdzie wzywają Go ze czcią i bojaźnią, by Go nie obrazić”.Czy zawsze odnoszę się z należnym szacunkiem dla Bożego imienia? Czy nie nadużywam go i czy nie wzywam go nadaremno?

4.   Zapamiętajmy: „Święte imię Boże otaczamy szacunkiem, gdy używamy go po to, by je błogosławić, wychwalać, uwielbiać. Zakazane jest więc jego nadużywanie w celu popełnienia zbrodni i wszelkie nieodpowiednie używanie imienia Bożego, jak bluźnierstwo, które ze swej natury jest grzechem ciężkim, przekleństwa i niewierności wobec przyrzeczeń dawanych w imię Boga” (KomKKK 447).

s. Ernesta Zielińska    

Krzywoprzysięstwo i wiarołomstwo zakazane przez drugie przykazanie Boże

1.  Oglądając filmy relacjonujące na przykład procesy sądowe, często spotykamy się ze sceną, w której świadek przyrzeka mówić „prawdę i tylko prawdę”. Aby podkreślić wagę tej przysięgi, zeznająca osoba kładzie dłoń na Biblii, za którą stoi autorytet samego  Boga.

2.  Katechizm Kościoła Katolickiego naucza, że osoba, która składa przysięgę wzywając Boga na świadka, odwołuje się do „prawdomówności Bożej jako do rękojmi swojej własnej prawdomówności” (KKK 2150).  Zgodnie z Katechizmem „Bóg - jako Stwórca i Pan – jest normą wszelkiej prawdy. Słowo ludzkie jest albo w zgodzie albo w sprzeczności z Bogiem, który jest samą Prawdą. Przysięga, jeżeli jest wiarygodna i prawomocna, ukazuje odniesienie słowa ludzkiego do prawdy Bożej” (KKK 2151). Naukę Jezusa o przysiędze zawiera ewangeliczne Kazanie na Górze. Zbawiciel, zaleca w nim wielką powściągliwość w składaniu uroczystych przyrzeczeń.  Według Katechizmu Jezus uczy, że „każda przysięga zawiera odniesienie do Boga i że obecność Boga oraz Jego prawdy powinna być czczona w każdym słowie. Powściągliwość w powoływaniu się na Boga w mowie jest znakiem szacunku dla Jego obecności, zaświadczanej lub podważanej każdym naszym stwierdzeniem” (KKK 2153). Wprawdzie słowa Zbawiciela mogą być rozumiane jako zakaz składania jakichkolwiek przysiąg, to jednak - zgodnie z interpretacją św. Pawła – Kościół przyjmuje, że nie sprzeciwiają się one przysiędze w ogóle, lecz zakazują jej nadużywania. „Przysięga (...) może być składana tylko zgodnie z prawdą, rozwagą i sprawiedliwością” (KKK 2154) i jedynie z ważnego powodu. Przysięgi można odmówić, jeśli domaga się jej nielegalna władza świecka, a także wówczas, gdy żąda się jej w celu przeciwnym godności drugiego człowieka lub jedności Kościoła (por. KKK 2155).

3.  Zdarzają się też niestety sytuacje, kiedy to imię Boże wzywane jest w celu poświadczenie nieprawdy. Czyn taki zwie się krzywoprzysięstwem. Krzywoprzysięstwo jest zakazane przez drugie przykazanie Boże, ponieważ osoba popełniająca ten czyn wzywa Boga, by był świadkiem kłamstwa,  naruszając w ten sposób cześć należną Bożemu imieniu (por. KKK 2151). Drugie przykazanie Boże zakazuje również wiarołomstwa, czyli niedotrzymania obietnicy złożonej pod przysięgą. Katechizm nazywa wiarołomcą osobę, która składając pod przysięgą obietnicę, już w punkcie nie ma zamiaru jej dotrzymać lub złożywszy ją, nie dotrzymuje danego słowa (por. KKK 2152). Z wiarołomstwem mamy więc do czynienia na przykład w sytuacji zdrady małżeńskiej, złamania przyrzeczeń kapłańskich lub ślubów zakonnych. „Wiarołomstwo – zgodnie z Katechizmem - jest poważnym brakiem szacunku względem Pana każdego słowa” (KKK 2152).

Zadajmy sobie pytanie: czy nigdy lekkomyślnie nie wzywam imienia Boga składając jakąś przysięgę lub obietnicę? Czy wywiązuję się ze złożonych przyrzeczeń? Czy dotrzymuję słowa danego Bogu i ludziom?

4.  Zapamiętajmy: Drugie przykazanie Boże stojące na straży świętości imienia Boga zakazuje krzywoprzysięstwa, czyli wzywania Boga na świadka kłamstwa, a także wiarołomstwa, czyli niedotrzymania obietnicy złożonej pod przysięgą. Oba te czyny poważnie naruszają cześć należną imieniu Bożemu.

ks. Adam Łach

„Pamiętaj, abyś dzień święty święcił”

1.   W pewną niedzielę w poznańskich supermarketach pojawili się młodzi ludzie w pomarańczowych koszulkach. Z przodu wzrok przyciągał intrygujący napis: „Nawet świstak w niedzielę nie zwija”, zaś napis na plecach wyjaśniał, o co chodziło w tej akcji: „Po trzecie: dzień święty święcić …i dać szansę świętowania innym”. Happening zorganizowała poznańska Oaza, żeby zwrócić uwagę kupujących – w większości ochrzczonych w Kościele Katolickim – na problem świętowania dnia świętego. Trzecie przykazanie Boże przypomina: „Pamiętaj, abyś dzień święty święcił”. Dlaczego i w jaki sposób mamy to robić?

2.  Stary Testament mówi o świętowaniu szabatu jako dnia świętego, podając przy tym bardzo szczegółowe przepisy, jak należy to czynić. Od tych przepisów istotniejsza jest jednak motywacja i błogosławieństwo, jakie Bóg obiecał przestrzegającym tego przykazania. Doskonale ukazują to słowa z księgi proroka Izajasza, w których czytamy: „Jeśli powściągniesz twe nogi od przekraczania szabatu, żeby w dzień mój święty spraw swych nie załatwiać, jeśli nazwiesz szabat rozkoszą, a święty dzień Pana - czcigodnym, jeśli go uszanujesz przez unikanie podróży, tak by nie przeprowadzać swej woli ani nie omawiać spraw swoich, wtedy znajdziesz twą rozkosz w Panu”. (Iz 58, 13-14a). W świętowaniu dnia świętego chodzi więc o to, aby nie koncentrować się na sobie i nie zabiegać o swoje sprawy, ale oddać ten czas Bogu.

3.   „Dzień siódmy będzie szabatem odpoczynku, poświęconym Panu” (Wj 31,15) – mówi Bóg do Izraela. Dlaczego przestrzeganie tego przepisu było dla Izraelitów tak ważne? Po pierwsze dlatego, że przypominało dzieło stworzenia świata i odpoczynek Boga po dziele stworzenia (Wj 20,11; por KKK 2169). Po drugie, jak mówi nam Katechizm Kościoła Katolickiego – „Pismo Święte objawia ponadto w dniu Pańskim pamiątkę wyzwolenia Izraela z niewoli egipskiej” (KKK 2170, por. Pwt 5,15). Po trzecie – zachowywanie szabatu odróżniało Izraelitów od innych narodów, które tego nie czyniły, i stanowiło widoczny znak wierności przymierzu, które Bóg zawarł z Narodem Wybranym. „Szabat należy do Pana, jest poświęcony uwielbieniu Boga, Jego dzieł stworzenia i Jego zbawczych czynów na rzecz Izraela” – podsumowuje Katechizm. Dla nas świętowanie dnia Pańskiego ma także charakter naśladowania Boga. W Katechizmie czytamy: „Jeśli Bóg «odpoczął i wytchnął» w siódmym dniu (Wj 31,17), [to] człowiek również powinien «zaprzestać pracy» i pozwolić innym – zwłaszcza ubogim - «odetchnąć» (Wj 23,12). Szabat nakazuje przerwać codzienne prace i pozwala odpocząć. Jest dniem sprzeciwienia się niewolnictwu pracy i ubóstwieniu pieniądza” (KKK 2172).O ten charakter dnia świętego, służącego człowiekowi do odpoczynku i pogłębienia swojej relacji z Bogiem upominał się Chrystus. Jak czytamy w Katechizmie, „Ewangelia przytacza wiele sytuacji, gdy oskarżano Jezusa o naruszenie prawa szabatu. Jednak Jezus nigdy nie narusza świętości tego dnia” (KKK 2173), wyjaśnia jedynie jego sens, mówiąc, że „to szabat został ustanowiony dla człowieka, a nie człowiek dla szabatu” (Mk 2,27).  Dlatego też „Chrystus uznaje za dozwolone «w szabat uczynić coś dobrego (aniżeli) coś złego… życie ocalić (aniżeli) zabić». Szabat jest dniem Pana… miłosierdzia i czci Boga” (KKK 2173). „Syn Człowieczy jest panem szabatu” (Mk 2,28) – mówi Jezus. Kościół święci dzień święty w pierwszy dzień tygodnia: w niedzielę, czyli dzień nowego stworzenia, zapoczątkowanego wraz ze zmartwychwstaniem Chrystusa (por KKK 2174).

4.   Zapamiętajmy: Bóg nakazał Izraelowi świętować szabat, „ponieważ w dzień szabatu wspomina się odpoczynek Boga w siódmym dniu stworzenia, jak również wyzwolenie Izraela z niewoli egipskiej oraz przymierze, które Bóg zawarł ze swoim ludem” (KomKKK 450). Jezus uznał świętość dnia świętego i wyjaśnił jego znaczenie, mówiąc, że „to szabat został ustanowiony dla człowieka, a nie człowiek dla szabatu” (Mk 2,27, por. KomKKK 451).

ks. Tomasz Opaliński  

Dlaczego niedziela zamiast szabatu?

1.  Organizacja tygodnia nauki w szkołach, organizacja czasu pracy wielu urzędów i zakładów, przekaz mediów i częste tzw. „długie weekendy” kształtują w nas dzisiaj rozumienie niedzieli jedynie jako jednego z dwóch lub kilku dni odpoczynku po tygodniu pracy. W świadomości współczesnego chrześcijanina zaciera się często waga i wyjątkowość „dnia Pańskiego” – niedzieli, jej pierwotnego sensu oraz historycznych i teologicznych uwarunkowań, określających od początku tożsamość uczniów Jezusa.

2.  Dla wielu z nas z powodu wolnej od pracy soboty i popularnej idei turystyczno-wypoczynkowego spędzania weekendu obce jest już pytanie, dlaczego dla chrześcijan niedziela jest ważniejsza od soboty – żydowskiego dnia szabatu. Dlaczego chrześcijanie, choć nie świętują już szabatu (soboty) – czyli biblijnego „ostatniego dnia tygodnia”, a wyróżniają i świętują niedzielę, czyli „pierwszy dzień tygodnia”, nie łamią jednak nakazu Boga z trzeciego przykazania Dekalogu?

3.  Odpowiedź na to pytanie, szczególnie frapujące dla pierwszych pokoleń uczniów Jezusa, dotyka najważniejszej prawdy chrześcijańskiej wiary – wydarzenia Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Mistrz z Nazaretu przygotowywał tę rewolucyjną zmianę mentalności u swych uczniów poprzez swoją relację do szabatu, swoje działania i uzdrowienia w szabat, oraz stwierdzenie, że jako Bóg jest „Panem szabatu” (por. Mk 2, 27-28). Wydarzenie, które stało się ukoronowaniem Jego misji i obecności na ziemi – Jego Zmartwychwstanie, które odkryto w „pierwszy dzień po szabacie” (por. Mt 28, 1; Mk 16, 2; Łk 24,1; J 20, 1) oraz ukazywanie się uczniom „ósmego dnia” po szabacie (J 20, 26), stało się na tyle ważnym i przełomowym, że od początku chrześcijanie odczytywali i pielęgnowali cotygodniowe czczenie tego „radosnego dnia” jako wyznacznik ich tożsamości, ich więzi ze Zmartwychwstałym, który zmienił losy świata dając mu nową nadzieję. Ten „pierwszy” lub „ósmy” dzień po szabacie przypomina chrześcijanom pierwszy dzień stwarzania świata. Świat stopniowo zaczął oddalać się od swego Stwórcy przez grzech i dążyć przez to ku śmierci. Faktem Zmartwychwstania, zwycięstwa nad śmiercią w tym „pierwszym dniu” Jezus zapoczątkowuje „nowe stworzenie”, wyzwolone ze śmierci i przemienione (por. KKK 2174). Przejście Chrystusa ze śmierci do życia, czyli Jego Pascha, żywa pamięć o niej w każdym tygodniu, oraz świętowanie jej właśnie w „pierwszy dzień tygodnia”, czyli niedzielę, wypełnia duchową prawdę szabatu żydowskiego, bowiem zapowiada przejście ludzi wraz ze zmartwychwstałym Chrystusem do „wiecznego odpoczynku” w Bogu. Nowy „dzień Pański”, który zastąpił dla chrześcijan szabat, przejmuje moralne zobowiązania Starego Przymierza wpisane w serce człowieka; zobowiązania, aby zewnętrznie oddawać cześć Bogu – Stwórcy świata i Odkupicielowi Jego ludu, który w Jezusie Zmartwychwstałym wszystko odnowił (por. KKK 2175 i 2176).Czy niedziela jest dla mnie najważniejszym dniem tygodnia, umacniającym moją chrześcijańską tożsamość, moją wiarę i ostateczną nadzieję? Czy staram się umacniać moją więź ze zmartwychwstałym Panem, spotykając Go i uwielbiając w Jego Dniu?

4.  Zapamiętajmy: Dla chrześcijan szabat został zastąpiony niedzielą, „ponieważ niedziela jest dniem Zmartwychwstania Chrystusa. Jako «pierwszy dzień tygodnia» (Mk 16,2) przypomina o pierwszym stworzeniu; jako «dzień ósmy», który następuje po szabacie, oznacza nowe stworzenie zapoczątkowane Zmartwychwstaniem Chrystusa. Dzień ten stał się w ten sposób pierwszym ze wszystkich dni, pierwszym ze wszystkich świąt: dniem Pańskim; przez Paschę Chrystusa niedziela wypełnia duchową prawdę szabatu żydowskiego i zapowiada wieczny odpoczynek człowieka w Bogu” (KomKKK 452).

Ks. Piotr Grzywaczewski  

Centrum chrześcijańskiego życia

1.  Niektórzy katolicy udział w niedzielnej Eucharystii traktują jedynie jako obowiązek i wypełnianie uciążliwego przykazania. Są i tacy, którym - chociaż uważają się za ludzi wierzących - trudno ofiarować nawet jedną godzinę w ciągu tygodnia na spotkanie z Bogiem podczas Mszy świętej. Tłumaczą się brakiem czasu, przemęczeniem, obowiązkami. Czy są to prawdziwe powody? Czy chrześcijańskiej powinności świętowania dnia Pańskiego rzeczywiście nie da się pogodzić z prawem każdego z nas do bycia z najbliższymi, odpoczynku i rozrywki?

2.  Świętowanie niedzieli to przede wszystkim spotkanie z Tym, któremu dzień ten jest poświęcony. Zwyczaj gromadzenia się chrześcijan na niedzielnej Mszy świętej sięga dnia zmartwychwstania Chrystusa. W każdą niedzielę, pierwszy dzień tygodnia, w którym Pan powstał z martwych i zesłał Ducha Świętego, już od czasów apostolskich wyznawcy Jezusa zbierają się na wspólnym słuchaniu słowa Bożego i łamaniu Eucharystycznego Chleba. Niedzielna Eucharystia jest bowiem najodpowiedniejszym sposobem upamiętniania owych wydarzeń zbawczych, które dokonały się właśnie w niedzielę. Chrześcijanie pierwszych wieków doskonale rozumieli, że nie ma niedzieli bez wspólnej Eucharystii, choć udział w niej niejednokrotnie groził śmiercią (por. KKK 2178).

3.  Katechizm Kościoła Katolickiego przypomina, że w niedzielę (jak i w inne uroczystości nakazane) wierni są zobowiązani uczestniczyć we Mszy świętej i powstrzymywać się od prac, które mogłyby przeszkadzać święcić te dni (por. KKK 2042). Nakazowi uczestniczenia we Mszy świętej czyni zadość ten, kto bierze w niej udział - gdziekolwiek jest odprawiana w obrządku katolickim - bądź w sam dzień świąteczny, bądź też wieczorem dnia poprzedniego (oczywiście, jeżeli wieczorna Eucharystia ma charakter Mszy niedzielnej lub świątecznej; por. KKK 2180). Kto dobrowolnie zaniedbuje tę powinność, popełnia grzech ciężki. Do powodów usprawiedliwiających nieobecność na niedzielnej Eucharystii Katechizm zalicza, między innymi, chorobę i opiekę nad niemowlętami (por. KKK 2181). Uczestnictwo w niedzielę we wspólnym zgromadzeniu jest świadectwem przynależności do Chrystusa i Jego Kościoła oraz wierności Chrystusowi i Kościołowi (por. KKK 2182). Katechizm naucza, że w niedzielę i w inne dni świąteczne nakazane wierni powinni powstrzymać się od zajęć, które przeszkadzają oddawaniu czci należnej Bogu, przeżywaniu radości dnia Pańskiego oraz odpoczynkowi duchowemu i fizycznemu. Niewypełnienie tego nakazu mogą usprawiedliwić obowiązki rodzinne lub ważne zadania społeczne, w tym konieczna praca na rzecz innych (por. KKK 2185). Zapewnienie obywatelom czasu przeznaczonego na odpoczynek i oddawanie czci Bogu to również obowiązek władz publicznych. Ten sam wymóg wobec pracowników ciąży na pracodawcach (por. KKK 2187). W dniu Pańskim winniśmy korzystać z czasu wolnego, aby go poświęcić życiu rodzinnemu, kulturalnemu, społecznemu i religijnemu (por. KKK 2184). „W poszanowaniu wolności religijnej i dobra wspólnego wszystkich chrześcijanie powinni domagać się uznania niedziel i świąt kościelnych za ustawowe dni świąteczne. Powinni wszystkim dawać widoczny przykład modlitwy, szacunku i radości oraz bronić swoich tradycji jako cennego wkładu w życie duchowe społeczności ludzkiej” (KKK 2188).

4.  Zapamiętajmy: „Niedzielna celebracja dnia Pańskiego i Eucharystii stanowią centrum życia Kościoła” (KKK 2177). „Chrześcijanie świętują niedzielę i inne święta nakazane, uczestnicząc w Eucharystii Pana i powstrzymując się od wykonywania prac lub zajęć, które przeszkadzają oddawaniu czci należnej Bogu, przeżywaniu radości właściwej dniowi Pańskiemu i należytemu odpoczynkowi duchowemu i fizycznemu. Są dozwolone czynności związane z wypełnieniem obowiązków rodzinnych lub inne usługi o dużej użyteczności społecznej, pod warunkiem, że nie doprowadzą one do nawyków szkodliwych dla świętowania niedzieli, życia rodzinnego i zdrowia” (KomKKK 453).

Ks. Daniel Brzeziński  

Czwarte przykazanie Boże: czcij ojca swego i matkę swoją

1.  Nikogo nie dziwi widok dziecka tulącego się do swoich rodziców. Z uśmiechem spoglądamy na malca niosącego im pracowicie narysowaną laurkę, jednak do lamusa odchodzi obraz dorosłego syna lub córki całującej spracowane ręce ojca czy matki. Gdzie podziała się cześć, całkowite zaufanie i głęboka więź, która łączyła ich niedawno? Miłość dzieci do rodziców powinna być zjawiskiem naturalnym, w pierwszym okresie życia, związana z silnie rozwiniętą sferą uczuciową, następnie więź ta powinna prowadzić do głębokiej i uczynnej miłości wobec rodziców. Przejawem tej więzi jest chociażby modlitwa za rodziców, uczestniczenie i towarzyszenie w radościach i cierpieniach, pomoc okazywana w chorobie i trudach życia. Czynna miłość zobowiązuje dziecko do przyjścia z pomocą materialną i duchową wtedy, kiedy tego potrzebują rodzice.

2.  Miłość wobec rodziców powinna przejawiać się posłuszeństwem, czcią, szacunkiem i wdzięcznością. W Ewangelii według świętego Mateusza Chrystus przypomina „Czcij ojca i matkę” (15,4). Obowiązek ten nie wynika w żaden sposób z osobistych przymiotów rodziców, ale ze szczególnego miejsca, jakie rodzice zajmują w stwórczym planie Bożym. Ich godność rodzicielska wiąże dziecko niepisaną umową, na mocy której powinno okazywać im szacunek większy niż innym osobom. Upływający czas wpływa na formę tego szacunku, ale nie znosi samego obowiązku. Nawet niegodne postępowanie rodziców nie może być usprawiedliwieniem dla aktów moralnie niegodnych takich jak: obelgi, wyzwiska, uwłaczające gesty i słowa.

3.  Wyrazem czci wobec rodziców jest posłuszeństwo. Poprzez przykład życia Najświętszej Rodziny w Nazarecie Jezus daje nam świadectwo doskonałego wypełniania czwartego przykazania. Zakres posłuszeństwa zmienia się wraz z upływem lat i usamodzielnianiem się dziecka, jednak mądre kierownictwo rodziców, dobre rady, zwłaszcza w trudnych życiowych sprawach i wsparcie, jakiego udzielają rodzice są niczym niezastąpionym bogactwem dzieci. Śmierć rodziców nie zwalnia dziecka z obowiązku miłości, modyfikuje tylko formę czci i szacunku poprzez godziwy pogrzeb, dbałość o grób, a szczególnie modlitwę za nich. Przykazanie „czcij ojca swego i matkę swoją” nie bez racji otwiera drugą część Dekalogu. Określa bowiem relacje, jakie powinny towarzyszyć życiu ludzi (por. KKK 2197). Odnosi się także do innych relacji w rodzinie: wzajemna miłość powinna być okazywana także wobec rodzeństwa, dziadków, również pozostali członkowie rodziny zasługują na większy szacunek niż inni ludzie. Czwarte przykazanie Boże obejmuje także stosunki pomiędzy uczniem a nauczycielem, pracownikiem a pracodawcą, podwładnym a przełożonym, obywatelem a ojczyzną i rządzącymi państwem, nakładając na nich obowiązek wzajemnej odpowiedzialności i poszanowania godności osoby ludzkiej (por. KKK 2199). Wskazując na hierarchię miłości w społeczeństwie, czwarte przykazanie Boże rozpoczyna od podstawowej jednostki, jaką jest rodzina – to w niej rodzą się wszystkie pozostałe relacje i zachowania. Bóg wskazując na cześć, jaką jesteśmy zobowiązani okazywać naszym rodzicom, pragnął, abyśmy zaraz po Nim okazywali naszą miłość tym, którzy dali nam życie; rodzice zaś jako pierwsi powinni przekazać swoim dzieciom prawdy wiary i miłość do Boga. Więzi rodzinne – jak wskazuje nauka Kościoła – są dobrem ważnym, ale nie absolutnym (KomKKK 462). Rodzice powinni z uszanowaniem i radością odnieść się do decyzji swego dziecka o wyborze drogi kapłańskiej czy zakonnej (por. KKK 2232-2233).

4.  Zapamiętamy: Przykazanie „czcij ojca swego i matkę swoją” ma charakter pozytywny, ukazuje bowiem, że miłość okazywana rodzicom, osobom starszym, tym wszystkim, których Bóg postawił jako przełożonych jest obowiązkiem człowieka (por. KKK 2198). Wiąże się z nagrodą, jaką Bóg obiecał dać tym, którzy je wypełniają. „Poszanowanie tego przykazania zapewnia, wraz  z owocami duchowymi, doczesne owoce pokoju i pomyślności. Natomiast niezachowywanie go przynosi wielkie szkody wspólnotom i osobom ludzkim” (KKK 2200).

Teresa Pietrzak

Jakie są obowiązki dzieci wobec rodziców?

1.  Życie ludzkie, jak cały ziemski świat, podlega zmianom. Rośniemy, dojrzewamy i starzejemy się. Rodząc się, jesteśmy najbardziej ze wszystkich stworzeń bezradni i potrzebujemy ciągłej opieki ze strony rodziców oraz tych, których Pan Bóg stawia na drodze naszego rozwoju. Otrzymujemy wiele! Ale czy potrafimy dziękować? Wiele aktów prawa cywilnego reguluje obowiązki względem dzieci, a co z obowiązkami dzieci względem rodziców? Prawie każdy wyrecytuje wyuczone w dzieciństwie przykazanie: „czcij ojca twego i matkę twoją”. Co jednak konkretnie oznacza ten nakaz?

2. Na podstawie opisu zawartego w „Słowniku języka polskiego” wnioskujemy, że „cześć” zakłada posłuszeństwo prawdziwe, miłość niezawodną, pełen ufności szacunek. Rodziców trzeba szanować, gdyż źródłem ojcostwa ludzkiego jest Ojcostwo Boże, które jest podstawą czci rodziców. Szacunek niepełnoletnich lub dorosłych dzieci dla ojca i matki karmi się naturalnym uczuciem zrodzonym z łączącej ich więzi. Tego szacunku domaga się przykazanie Boże (KKK 2214). Bóg powiedział: Czcij ojca swego i matkę swoją, a „kto złorzeczy ojcu lub matce, będzie ukarany śmiercią” (Kpł 20,9). W Biblii to przykazanie łączy się z obietnicą daną przez Boga narodowi izraelskiemu: zachowuj to przykazanie „ażebyś długo żył w kraju, który Pan, twój Bóg daje” (Wj 20,12). Boża obietnica powodzenia w życiu narodu i jego szczęśliwej przyszłości dotyczy zachowywania wszystkich przykazań, jednakże przy czwartym te słowa mają szczególną wymowę. Spełnienie go bowiem gwarantowało w Izraelu przekazywanie wiary i doświadczenia życiowego z jednego pokolenia na drugie. Przykazanie to miało poza tym duże znaczenie społeczne: nie było wtedy emerytur czy innego zabezpieczenia na starość, dlatego też opieka dorosłych dzieci nad starymi rodzicami, troska o ich byt - pełna czci i miłości - były obowiązkiem szczególnej wagi. Obowiązek wdzięcznej pamięci i wspomagania rodziców w starości jest ważny również dziś.

3. Katechizm Kościoła Katolickiego poucza nas, że „szacunek dla rodziców (cześć synowska) wynika z wdzięczności wobec tych, którzy przez dar życia, swoją miłość i pracę wydali na świat dzieci i pozwolili im wzrastać w latach, w mądrości i w łasce” (KKK 2215). W Księdze Syracha czytamy: „Kto czci ojca, zyskuje odpuszczenie grzechów, a kto szanuje matkę, jakby skarby gromadził... Kto szanuje ojca, długo żyć będzie” (Syr 3. 3-4.6 por. KKK 2218). Tomasz z Akwinu stwierdza, że długie życie oznacza pełne życie, a tej pełni nie mierzy się czasem, lecz czynami i codziennym postępowaniem względem naszych rodziców, którzy przekazali nam od Boga dar życia i nauczyli, jak żyć Ewangelią.W jaki sposób najlepiej wyrazić szacunek rodzicom? Drogowskazem jest Biblia, która mówi „Strzeż, synu, nakazów ojca, nie gardź nauką matki” (Prz 6, 20-22 por. KKK 2216). Czwarte przykazanie przypomina dzieciom już dorosłym o ich odpowiedzialności wobec rodziców. W miarę możności powinny one okazywać im pomoc materialną i moralną w starości, w chorobie, samotności lub potrzebie (KKK 2218), a przede wszystkim – wdzięczną pamięć. To z niezachowania tego obowiązku biorą się łzy na policzkach starych ludzi, którym „zagonione” dzieci zapomniały złożyć życzeń. Wprawdzie posłuszeństwo wobec rodziców ustaje wraz z usamodzielnieniem się dzieci, pozostaje jednak szacunek, który jest im należny na zawsze (por. KKK 2217).

4.  Zapamiętajmy: „Dzieci są zobowiązane wobec rodziców do szacunku (miłości synowskiej), wdzięczności, uległości i posłuszeństwa, przyczyniając się w ten sposób, przez dobre relacje między braćmi i siostrami, do wzrostu harmonii i świętości całego życia rodzinnego. Dzieci dorosłe powinny okazywać rodzicom pomoc moralną i materialną w starości, w chorobie, samotności lub potrzebie” (KomKKK 459). Powinny także okazywać szacunek i posłuszeństwo wobec dziadków, innych członków rodziny, duszpasterzy, katechetów, nauczycieli lub przyjaciół.

Bogusław Brykała  

Jakie są obowiązki rodziców wobec dzieci?

1.  Niejednokrotnie jesteśmy świadkami narzekania dorosłych na tak zwaną dzisiejszą młodzież. Oburzamy się nierzadko okazywanym przez młodych brakiem dobrego wychowania. Obserwujemy ich zachowanie podczas głośnych dialogów między starszymi i młodymi, zbuntowanymi, często zagubionymi ludźmi. Staramy się wtedy znaleźć odpowiedź na pytanie: w którym momencie popełniono błąd w wychowaniu i kto jest za to odpowiedzialny?

2.  „Rodzice mają pierwszorzędne i niezbywalne prawo oraz obowiązek wychowania” (KKK2221), a co za tym idzie – są za nie odpowiedzialni. To prawo i obowiązek należy mieć w świadomości już podczas wyboru powołania do życia małżeńskiego. Siła i moc w tym działaniu wypływa z sakramentu małżeństwa, co oznacza, że rodzice nie są w wypełnieniu tego zadania pozostawieni samym sobie, ale współwychowują z samym Bogiem. „Płodność miłości małżeńskiej nie ogranicza się jedynie do przekazywania życia dzieciom, lecz powinna obejmować ich wychowanie i formację duchową” (KKK 2221). To zadanie wychowawcze jest tak wielkiej wagi, że jego ewentualny brak z trudnością dałby się zastąpić. Musimy pamiętać, że dzieci – choć są nasze – nie są jednak naszą własnością, z którą możemy postępować, jak nam się podoba. Są one przede wszystkim dziećmi Bożymi i należy je szanować jako osoby ludzkie. Bóg powierza nam swoje dzieci, uzdalniając do miłowania i wychowania.

3.  Najlepszym środkiem wychowania jest przykład. Rodzice „wychowują (…) swoje dzieci do wypełniania prawa Bożego, ukazując samych siebie jako posłusznych woli Ojca Niebieskiego” (KKK 2222). Przez takie świadectwo dzieci doświadczają, ile łaski spływa na rodzinę dzięki posłuszeństwu. Owocuje to potem posłuszeństwem dzieci wobec Boga, rodziców, Kościoła, nauczycieli i wychowawców, a później przełożonego w pracy zawodowej. Odpowiedzialność rodziców przejawia się „najpierw przez założenie ogniska rodzinnego, w którym panuje czułość, przebaczenie, szacunek, wierność i bezinteresowna służba. Dom rodzinny jest właściwym miejscem kształtowania cnót. Wychowanie to wymaga nauczenia się wyrzeczenia, zdrowego osądu, panowania nad sobą, które są podstawą wszelkiej prawdziwej wolności. Rodzice powinni uczyć dzieci podporządkowywać «wymiary materialne i instynktowne... wymiarom wewnętrznym i duchowym». Na rodzicach spoczywa poważna odpowiedzialność za dawanie dobrego przykładu swoim dzieciom. Jeśli potrafią przyznać się przed nimi do swoich błędów, będą mogli lepiej kierować dziećmi i je poprawiać” (KKK 2223). Przez łaskę sakramentu małżeństwa rodzice otrzymali zadanie i przywilej ewangelizowania swoich dzieci. Powinni być zatem dla swoich dzieci: „pierwszymi zwiastunami” wiary, ucząc modlitwy i włączając je już od wczesnego dzieciństwa w życie Kościoła poprzez uczestnictwo w życiu parafii, która jest podstawowym miejscem katechizacji rodziców i dzieci. Rodzice są dla dzieci obrazem i świadectwem Bożej miłości, ucząc rodzinnego stylu życia zgodnego z Ewangelią i rozwijając przez to zdolność do miłości. Pomagają oni dzieciom w korzystaniu z łask płynących z sakramentów świętych, wyrabiając w nich dobre nawyki i wzbudzając pragnienie przyjmowania sakramentów. Rodzice służą dzieciom także pomocą w wyborze i realizacji drogi życiowej, własnym zaś życiem dają świadectwo przyjmowania krzyża z pokorą i dziękczynieniem, jako nieodłącznego w życiu człowieka.

4.  Zapamiętajmy: „Rodzice, uczestniczący w Boskim ojcostwie, są pierwsi odpowiedzialni za wychowanie swoich dzieci i za głoszenie im wiary. Mają oni obowiązek kochać i szanować swoje dzieci jako osoby ludzkie i jako dzieci Boże oraz, w miarę możliwości, zaradzić ich potrzebom materialnym i duchowym poprzez wybór stosownej szkoły, a także pomóc roztropnymi radami w wyborze zawodu i stanu życia. W szczególności spoczywa na nich posłannictwo wychowania swych dzieci w wierze chrześcijańskiej” (Kom KKK460). Rodzice przede wszystkim są odpowiedzialni przed Bogiem za uświęcenie swoich dzieci.

Elżbieta i Jacek Guz  

Chrześcijańska nauka o rodzinie

1.  W jaki sposób najpewniej z poganina uczynić chrześcijanina? – pytał św. Klemens Aleksandryjski, i odpowiadał: umieścić go na pewien czas w rodzinie prawdziwie chrześcijańskiej. Mimo upływu wieków słowa te nadal pozostają aktualne. Rodzi się jednak inne pytanie, dotyczące rozumienia rodziny „prawdziwie chrześcijańskiej”. Czym jest? Jak ją uformować?

2.  Jan Paweł II w dokumencie poświęconym rodzinie apelował: „Rodzino «stań się» tym, czym «jesteś»!” i wyjaśniał: „W zamyśle Boga Stworzyciela i Odkupiciela rodzina odkrywa nie tylko swoją «tożsamość», to, czym «jest», ale również swoje «posłannictwo», to, co może i powinna «czynić» (Familiaris Consortio, 17). Katechizm Kościoła Katolickiego tłumaczy, że „wspólnota małżeńska jest ustanowiona przez zgodę małżonków. Małżeństwo i rodzina są ukierunkowane na dobro małżonków oraz prokreację i wychowanie dzieci. Miłość małżonków i przekazywanie życia dzieciom ustanawiają między członkami tej samej rodziny związki osobowe i podstawowy zakres odpowiedzialności” (KKK 2201). Nauka Katechizmu jest jasna: stwarzając mężczyznę i kobietę, Bóg ustanowił ludzką rodzinę, a jej członkowie są równi w godności (KKK 2203). Rodzina chrześcijańska powstająca przez sakrament małżeństwa nabiera szczególnego znaczenia. W niej najpełniej może się zrealizować Kościół Chrystusowy, stąd Sobór Watykański II nazywa ją „Kościołem domowym”. Tę prawdę wyjaśnia Katechizm Kościoła Katolickiego: „Rodzina chrześcijańska jest wspólnotą osób, znakiem i obrazem komunii Ojca i Syna w Duchu Świętym. Jej działanie w dziedzinie prokreacji i wychowania jest odbiciem stwórczego dzieła Ojca” (KKK 2205).

3. Jan Paweł II nauczał, że istota i zadania rodziny są ostatecznie określone przez miłość. Rodzina otrzymuje „misję strzeżenia, objawiania i przekazywania miłości” (Familiaris Consortio, 17). Z tej racji Katechizm nazywa ją „uprzywilejowaną wspólnotą”, bo „związki wewnątrz rodziny kształtują pokrewieństwo odczuć, uczuć i dążeń, które wypływają przede wszystkim z wzajemnego szacunku osób” (KKK 2206).Rodzina ukształtowana po chrześcijańsku kształtuje i wprowadza nowych członków do życia społecznego. Katechizm nazywa rodzinę „podstawową komórką życia społecznego” i wyjaśnia, że jest ona „naturalną społecznością, w której mężczyzna i kobieta są wezwani do daru z siebie w miłości i do przekazywania życia. Autorytet, stałość i życie w związkach rodzinnych stanowią podstawy wolności, bezpieczeństwa i braterstwa w społeczeństwie. Rodzina jest wspólnotą, w której od dzieciństwa można nauczyć się wartości moralnych, zacząć czcić Boga i dobrze używać wolności” (KKK 2207). Społeczeństwo w swoim najlepiej pojętym interesie powinno przez swoje władze zabiegać o odpowiednie, sprzyjające warunki do powstawania i rozwoju rodziny. „Powinny jej pomagać i ochraniać ją odpowiednie instytucje społeczne – mówi Katechizm. – Tam gdzie rodziny nie są w stanie wypełniać swoich funkcji, inne społeczności mają obowiązek pomagać im i wspierać instytucję rodziny” (KKK 2209). Katechizm podkreśla, że „władze cywilne powinny uważać za swój pierwszorzędny obowiązek uznawanie prawdziwej natury (małżeństwa i rodziny), ochronę ich i popieranie, strzeżenie moralności publicznej i sprzyjanie dobrobytowi domowemu” (KKK 2210). Wspólnota polityczna ma obowiązek uszanowania i ochrony podstawowych praw: do założenia rodziny, posiadania dzieci i ich wychowania, do korzystania z koniecznych środków i instytucji w wychowaniu dzieci i opiece nad starszymi i chorymi, do posiadania własności prywatnej, do ochrony bezpieczeństwa i zdrowia, do zrzeszania się z innymi rodzinami (por. KKK 2211).

4.   Zapamiętajmy: „Bóg ustanowił rodzinę i nadał jej podstawową strukturę. Małżeństwo i rodzina są ukierunkowane na dobro małżonków, prokreację i wychowanie dzieci. Między członkami tej samej rodziny powstają związki osobowe i podstawowy zakres odpowiedzialności” (KomKKK 456). „Społeczeństwo ma obowiązek pomagać i wspierać instytucje małżeństwa i rodziny” (KomKKK 458).   ks. Włodzimierz Piętka  

Wspólnota polityczna a Kościół  

1.  W komunikatach Konferencji Episkopatu Polski słyszymy niekiedy informację o zebraniach Komisji Wspólnej Rządu i Episkopatu poświęconych aktualnym sprawom dotyczącym wzajemnych relacji Kościoła i państwa. Obok takich kwestii, jak nauczanie religii w publicznych szkołach i przedszkolach czy ochrona dóbr kultury narodowej, podejmowane są również wspólne inicjatywy, m.in. z zakresu niesienia pomocy najuboższym, troski o rodzinę czy zwalczania patologii społecznych. W Komisji Wspólnej przedstawiciele Rządu są reprezentantami państwa, natomiast przedstawiciele Episkopatu reprezentują Kościół Katolicki.

2.  Zarówno państwo, jak i Kościół są wspólnotami, które od wieków działają na całym świecie. Każde państwo, jako wspólnota polityczna, realizuje swoje zadania w porządku doczesnym, Kościół zaś, będący wspólnotą religijną, urzeczywistnia swoje zadania w porządku duchowym. Porządek duchowy nie jest jednak przeciwstawny ani nadrzędny w stosunku do rzeczywistości doczesnej, gdyż obydwa porządki uzupełniają się. Uznając odrębność obydwu tych wspólnot, Sobór Watykański II przyjął zasadę, w myśl której Kościół i państwo „są w swoich dziedzinach niezależne i autonomiczne” (KDK 76). Podkreślił jednocześnie, że Kościół jako wspólnota religijna „w żaden sposób nie utożsamia się ze wspólnotą polityczną”, a także „nie wiąże się z żadnym systemem politycznym” (tamże). Potwierdza to Katechizm Kościoła Katolickiego, powtarzając za Soborem, iż „Kościół […] szanuje […] i popiera polityczną wolność i odpowiedzialność obywateli” (KKK 2245, por. KDK 76). Uznając autonomię świata, a tym samym i państwa w porządku doczesnym, Sobór naucza, że wszystko, co składa się na porządek spraw doczesnych, stanowi nie tylko pomoc do osiągnięcia przez człowieka celu ostatecznego, ale posiada też własną, wszczepioną przez Boga wartość (DA 7). Stąd też Kościół „zachęca władze polityczne, by w swoich sądach i decyzjach opierały się na inspiracji płynącej z prawdy o Bogu i człowieku” (KKK 2244). Mając na uwadze dobro człowieka, które powinno być podstawowym punktem odniesienia tak dla państwa, jak i dla Kościoła, oprócz zasady niezależności i autonomii tych wspólnot, Sobór Watykański II przyjął zasadę ich „zdrowego współdziałania” w osiągnięciu wspólnego dobra osoby ludzkiej (KDK 76). „Obydwie […] wspólnoty choć z różnego tytułu, służą powołaniu jednostkowemu i społecznemu tych samych ludzi” – czytamy w dokumencie soborowym (tamże). Już papież Leon XIII (1878-1903) podkreślał, że wzajemnej współpracy między wspólnotą religijną i wspólnotą polityczną domaga się dobro tych samych ludzi, którzy jednocześnie są wiernymi Kościoła i obywatelami państwa.

3.  Obydwie zasady soborowe: niezależności i autonomii oraz wzajemnego współdziałania państwa i Kościoła, a także zasada wolności religijnej stanowią trwałe podstawy ładu społecznego w demokratycznych państwach prawa. Nic też dziwnego, że znalazły one swój wyraz zarówno w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku (art. 25 ust. 3 i art. 53), jak i w Konkordacie z 1993 roku (art. 1). Gdy chodzi o praktyczne stosowanie owych zasad, to należy wyjaśnić, że Katechizm Kościoła Katolickiego (2246), powtarzając za Soborem Watykańskim II stwierdza, że Kościół zachowuje „prawdziwą swobodę” nie tylko w głoszeniu wiary, nauki społecznej i spełnianiu wśród ludzi swojego zadania, lecz „także w wydawaniu oceny moralnej nawet w kwestiach dotyczących spraw politycznych, kiedy domagają się tego podstawowe prawa osoby lub zbawienie dusz” (KDK 76).

4.  Zapamiętajmy: Kościół jako wspólnota religijna, należąca do porządku duchowego, oraz państwo, jako wspólnota polityczna, należąca do porządku doczesnego, są – każda w swojej dziedzinie – niezależne i autonomiczne. Dobro wspólne tych samych ludzi należących z reguły do obu wspólnot wymaga ich zdrowego współdziałania. Oprócz zasady niezależności i autonomii oraz zasady współdziałania, podstawą harmonijnego kształtowania wzajemnych stosunków państwo – Kościół jest zasada wolności religijnej.

Ks. Wojciech Góralski  

Obywatel a władza  

1.  Wszyscy chyba pamiętamy wiersz Władysława Bełzy „Katechizm polskiego dziecka”: „Kto ty jesteś? Polak mały. Jaki znak twój? Orzeł biały. Gdzie ty mieszkasz? Między swemi. W jakim kraju? W polskiej ziemi. Czem ta ziemia? Mą ojczyzną. Czem zdobyta? Krwią i blizną. Czy ją kochasz? Kocham szczerze. A w co wierzysz? W Polskę wierzę. Coś ty dla niej? Wdzięczne dziecię. Coś jej winien? Oddać życie”. Wiersz ten ukazuje nam istotę relacji, jakie winny łączyć człowieka z jego ojczyzną i państwem. Wskazuje także na obowiązki obywatela w stosunku do swojej ojczyzny i państwa, a więc tych najważniejszych poza rodziną instytucji, w których żyje i rozwija się człowiek. Czwarte przykazanie Boże nakazuje czcić tych wszystkich, którzy dla naszego dobra otrzymali od Boga władzę w społeczeństwie. Ukazuje ono obowiązki tych, którzy sprawują władzę, jak i tych, dla których dobra jest ona sprawowana (por. KKK 2234).

2.  Jakie są obowiązki władz cywilnych? Ci, którzy sprawują władzę, powinni traktować ją jako służbę (KKK 2235). Sprawowanie władzy powinno też zmierzać do ukazania właściwej hierarchii wartości, by ułatwić wszystkim korzystanie z wolności i odpowiedzialności. Przełożeni powinni czuwać nad tym, by normy i zarządzenia wydawane przez nich nie stanowiły pokusy, przeciwstawiając interes osobisty interesowi wspólnoty (por. KKK 2236). Ponadto władze polityczne są zobowiązane do poszanowania podstawowych praw osoby ludzkiej. Powinny w sposób ludzki służyć sprawiedliwości, szanując prawa każdego, zwłaszcza rodzin i osób potrzebujących. Władze publiczne nie mogą zawiesić praw politycznych związanych z życiem obywateli bez uzasadnionej i odpowiedniej przyczyny (por. KKK 2237).

3.  Jakie są obowiązki obywateli wobec władzy? Katechizm naucza, że ci, którzy są podporządkowani władzy, powinni uważać swoich przełożonych za przedstawicieli Boga, który ich ustanowił sługami swoich darów. Lojalna współpraca obywateli obejmuje prawo, a niekiedy obowiązek udzielenia słusznego napomnienia, jeśli coś wydałoby się im szkodliwe dla godności osób i dla dobra wspólnoty (KKK 2238). Obywatele mają też obowiązek przyczyniać się wraz z władzami cywilnymi do dobra społeczeństwa w duchu prawdy, sprawiedliwości, solidarności i wolności. Podporządkowanie prawowitej władzy i służba na rzecz dobra wspólnego wymagają od obywateli wypełniania ich zadań w życiu wspólnoty politycznej (KKK 2239). Uległość wobec władzy i odpowiedzialność za dobro wspólne wymagają z moralnego punktu widzenia płacenia podatków, udziału w wyborach, obrony kraju (por. KKK 2240). Posłuszeństwo, lojalność i stosowanie się do prawa nie oznacza jednak, że świadomy obywatel ma biernie podporządkowywać się innym. „Obywatel jest zobowiązany w sumieniu do nieprzestrzegania zarządzeń władz cywilnych, gdy przepisy te są sprzeczne z wymaganiami ładu moralnego, z podstawowymi prawami osób i ze wskazaniami Ewangelii” (KKK 2242). Jak bowiem czytamy w Piśmie Świętym: „trzeba bardziej słuchać Boga niż ludzi” (Dz 5, 29). „Tam, gdzie władza państwowa, przekraczając swoje uprawnienia, uciska obywateli, niech ci nie odmawiają jej świadczeń, których obiektywnie domaga się dobro wspólne. Niech zaś wolno im będzie bronić praw swoich i współobywateli przed nadużyciami władzy w granicach nakreślonych przez prawo naturalne i ewangeliczne” (KDK 74).

    Zapytajmy: Jak ja traktuję swoją ojczyznę? Czy znam swoje prawa i obowiązki obywatelskie? Jak je wypełniam? Czy czuję się odpowiedzialny za swoją ojczyznę i państwo?

4.  Zapamiętajmy: „Władza publiczna jest zobowiązana do poszanowania podstawowych praw osoby ludzkiej i warunków korzystania z jej wolności” (KKK 2254). „Obowiązkiem obywateli jest współpracować z władzami cywilnymi w budowaniu społeczeństwa w duchu prawdy, sprawiedliwości, solidarności i wolności” (KKK 2255), jeśli jednak zarządzenia władz cywilnych są sprzeczne z wymaganiami ładu moralnego, obywatel ma obowiązek ich nie przestrzegać (por. KKK 2256).

Ks. Kazimierz Dziadak  

Piąte przykazanie zakazuje zabójstwa bezpośredniego i zamierzonego  

1.  Dzienniki telewizyjne, gazety, serwisy internetowe codziennie przynoszą na nowe informacje o tym, że ktoś został pobity, skrzywdzony, zamordowany. Filmy pełne są scen przemocy czy zabójstw. Z jednej strony – tyle mówi się o prawach człowieka, a z drugiej – tyle widzimy przykładów łamania podstawowego prawa człowieka: prawa do życia. Chrześcijanie wiedzą, że na straży ludzkiego życia stoi piąte przykazanie Boże, nakazujące: „nie zabijaj”.

2.  Czytamy w Biblii: „nie będziesz zabijał” (Wj 20, 13), ,,nie wydasz wyroku śmierci na niewinnego i sprawiedliwego” (Wj 23, 7) oraz „jeśli kto przeleje krew ludzką, przez ludzi ma być przelana krew jego, bo człowiek został stworzony na obraz Boga” (Rdz 9, 5-6). Zamierzone zabójstwo niewinnego człowieka pozostaje w poważnej sprzeczności z godnością osoby ludzkiej i ze świętością Stwórcy. Prawo, które tego zakazuje, jest prawem powszechnie obowiązującym: obowiązuje wszystkich i każdego, zawsze i wszędzie. Jedynie Bóg jest Panem życia i śmierci, gdyż to On wszystko i wszystkich powołał do istnienia swoją mocą stwórczą. „W Jego ręku – tchnienie życia i dusza każdego człowieka” – czytamy w Księdze Hioba (Hi 12,10). Życie człowieka jest darem Boga, każde życie jest więc święte

3.  Grzechem przeciwko piątemu przekazaniu jest przede wszystkim zabójstwo bezpośrednie i zamierzone oraz współdziałanie przy jego popełnieniu – ci którzy się go dopuszczają, popełniają – jak mówi Katechizm – „grzech, który woła o pomstę do nieba” (KKK 2268). Kongregacja Nauki Wiary w Instrukcji „Donum Vitae” przypomina, że „nikt, w żadnej sytuacji, nie może rościć sobie prawa do bezpośredniego niszczenia niewinnej istoty ludzkiej”. Szczególnie ciężkimi przestępstwami są dzieciobójstwo, bratobójstwo, zabójstwo rodziców i zabójstwo współmałżonka, gdyż oprócz zniszczenia daru życia naruszają także najsilniejsze więzy naturalne. W niektórych społecznościach znane było zabijanie osób upośledzonych, aby wyeliminować ze społeczeństwa słabszych i chorych. Chrześcijanie stanowczo odrzucają takie praktyki - Katechizm naucza, że „względy eugeniczne lub higiena społeczna nie mogą usprawiedliwić żadnego zabójstwa, choćby było nakazane przez władze publiczne” (KKK 2268).„Piąte przykazanie zakazuje także podejmowania jakichkolwiek działań z intencją spowodowania pośrednio śmierci osoby” (KKK 2269). Grzechem przeciw temu przykazaniu jest więc również narażanie kogoś bez ważnego powodu na śmiertelne ryzyko, a także odmówienie pomocy osobie będącej w niebezpieczeństwie. Skandaliczną niesprawiedliwością i poważną winą jest również zgoda jakiejś społeczności ludzkiej na klęski głodu bez prób zaradzenia im. Katechizm naucza, że „przez lichwiarstwo i chęć zarobku, powodujące głód i śmierć swoich współbraci, spekulanci pośrednio popełniają zabójstwo, za które są odpowiedzialni” (KKK 2269). W przypadku zabójstwa niezamierzonego ten, który się go dopuścił, nie zaciąga odpowiedzialności moralnej – na przykład maszynista pociągu, pod który rzucił się w ostatniej chwili samobójca, nie jest winien jego śmierci. Trzeba jednak pamiętać, że – jak przypomina Katechizm – „nie jest się wolnym od poważnej winy, jeśli bez uzasadnionych powodów działało się w sposób, który spowodował śmierć, nawet bez intencji jej zadania” (KKK 2269), a zatem na przykład kierowca, który po pijanemu albo przekraczając dopuszczalną prędkość spowodował wypadek, zaciąga poważną winę.

4.  Zapamiętajmy: Celowe i zamierzone zabójstwo jest jednym z najcięższych grzechów przeciwko piątemu przykazaniu. Nikt i nic nie może usprawiedliwić żadnego zabójstwa. Piąte przykazanie zakazuje także podejmowania jakichkolwiek działań z intencją spowodowania pośrednio śmierci osoby.

Ks. Sławomir Wiśniewski    

Piąte przykazanie Boże: „Nie zabijaj”

1. Jan Paweł II podczas pielgrzymki do Ojczyzny w 1991 roku przypominał tragiczne konsekwencje prowadzonych w ostatnim stuleciu wojen światowych oraz skutki braku poszanowania życia ludzkiego od jego poczęcia aż do naturalnej śmierci. „Ostatnie stulecie – jak stwierdził Ojciec Święty – jest przykładem wieku, który przejdzie do historii jako wiek obciążony śmiercią milionów ludzi niewinnych. Przyczynił się do tego bez wątpienia nowy sposób prowadzenia wojen, który polega na masowym zwalczaniu i wyniszczaniu ludności nie biorącej w wojnie czynnego udziału. Wystarczy przypomnieć bombardowania (aż do użycia bomby atomowej), obozy koncentracyjne, masowe deportacje ludności, kończące się śmiercią milionów niewinnych ofiar” (Radom, 4 czerwca 1991). Stało się tak dlatego, że odrzucono moralną zasadę przykazania: „Nie zabijaj” jako absolutną i powszechnie obowiązującą. Współcześnie istnieją także ludzie, dla których przykazanie: „Nie zabijaj” nie stanowi ostatecznej normy. Propagują zasadę, że to człowiek ma pełną możliwość decydowania o życiu swoim i innych – od początku do końca. Czy rzeczywiście człowiek ma prawo decydowania o swoim i cudzym życiu?

2. Pismo Święte określa dość szczegółowo zakaz zawarty w piątym przykazaniu Bożym. W Księdze Wyjścia Stwórca poucza i przestrzega, że żadna istota ludzka nie ma prawa wydawania wyroku śmierci na niewinnego i sprawiedliwego człowieka (Wj 23, 7). Zamierzone bowiem zabójstwo niewinnego człowieka pozostaje w poważnej sprzeczności z godnością osoby ludzkiej i ze świętością Stwórcy. Prawo, które zakazuje śmierci niewinnego człowieka, jest prawem powszechnie obowiązującym: obowiązuje wszystkich i każdego, obowiązuje zawsze i wszędzie (por. KKK 2261). Dotyczy ono także człowieka będącego w fazie początkowej, która poprzedza jego narodziny oraz człowieka, którego kres życia nieuchronnie zmierza do końca. „Życie człowieka pochodzi od Boga, jest Jego obrazem i odbiciem, udziałem w Jego ożywczym tchnieniu. Dlatego Bóg jest jedynym Panem tego życia: człowiek nie może nim rozporządzać” (EV 39).

3. Kościół od początku swego istnienia głosi wartość i nienaruszalność życia ludzkiego, ukazując je jako największy dar otrzymany od Boga. Katechizm Kościoła Katolickiego, odwołując się do Pisma Świętego, poucza nas, że „Życie ludzkie jest święte, ponieważ od samego początku domaga się stwórczego działania Boga i pozostaje na zawsze w specjalnym odniesieniu do Stwórcy, jedynego swego celu. Sam Bóg jest Panem życia, od jego początku aż do końca. Nikt, w żadnej sytuacji, nie może rościć sobie prawa do bezpośredniego niszczenia niewinnej istoty ludzkiej” (KKK 2258). Zgodnie więc z nauką Kościoła godzenie w życie swoje lub innego człowieka jest stawianiem siebie na miejscu Boga i wykroczeniem przeciw Jego władzy nad życiem ludzkim. Prawo do życia jest zatem dla człowieka prawem najbardziej podstawowym i nikt z ludzi nie może nikomu tego prawa odebrać. Dar życia otrzymujemy od Boga i tylko On ma prawo je odebrać. Ponadto Bóg żąda – jak poucza Jan Paweł II - by człowiek otrzymane życie kochał, szanował i rozwijał (por. EV 52), a także chronił je przed różnego typu niebezpieczeństwami. Człowiek ma obowiązek także troszczyć się o zdrowie – swoje i innych.Zapytajmy samych siebie: Czy mam świadomość, że piąte przykazanie Boże „Nie zabijaj” stoi na straży ładu moralnego i pokoju światowego? Czy nie ulegam tzw. „poprawności politycznej” w kwestii aborcji i eutanazji? Czy troszczę się o życie oraz zdrowie – swoje i innych?

4. Zapamiętajmy: Życie ludzkie jest święte. Dlatego też od samego początku „pozostaje na zawsze w specjalnym odniesieniu do Stwórcy, jedynego swego celu. Nikt nie może rościć sobie prawa do bezpośredniego zadawania śmierci niewinnej istocie ludzkiej, ponieważ jest to głęboko sprzeczne z godnością osoby i świętością Stwórcy” (KomKKK 466).

Ks. Ryszard Czekalski

Dlaczego uprawniona obrona osób i społeczności?

1. Od najdawniejszych czasów ludzie chcąc zapewnić bezpieczeństwo sobie i swojej rodziny stosowali różne środki ochrony. Dziś w wielu domach stosuje się w związku z tym rozmaite zabezpieczenia, a także utrzymuje się specjalne, groźnie odmiany psów. Z podobnych powodów ludzie uczą się technik obrony, w tym posługiwania się bronią gazową oraz innymi środkami o charakterze obezwładniającymi. Na świecie są również państwa, w których prawo zezwala obywatelom na swobodne posiadanie broni palnej. Choć wszystko to wynika z naturalnej ludzkiej potrzeby zapewnienia sobie bezpieczeństwa, to jednak ważnym pytaniem moralnym pozostaje problem granic stosowania zwłaszcza tych środków obrony, które mogą doprowadzić do śmierci człowieka. Czy wolno bronić się aż do zadania śmierci przeciwnikowi?

2.  Właściwie pojęta „miłość samego siebie pozostaje podstawową zasadą moralności” (KKK 2264). Dlatego w świetle Katechizmu Kościoła Katolickiego każdy, „kto broni swojego życia, nie jest winny zabójstwa, nawet jeśli jest zmuszony zadać swemu napastnikowi śmiertelny cios” (tamże). Wynika to z faktu, że „uprawniona obrona może być nie tylko prawem, ale poważnym obowiązkiem tego, kto jest odpowiedzialny za życie drugich” (KKK 2265). Równocześnie w Katechizmie znajdujemy kilka zastrzeżeń, regulujących prawo do obrony własnej. Należy pamiętać, że uprawniona obrona osób i społeczności nie tworzy wyjątku od piątego przykazania Dekalogu „nie zabijaj” (por. KKK 2263). W ocenie podejmowanych działań ważny jest ich cel i przewidywany skutek. Z zastosowania środków obrony „może wyniknąć dwojaki skutek: zachowanie własnego życia oraz zabicie napastnika. Zróżnicowanie czynności moralnych zależy od tego, co się zamierza, a nie od tego, co jest wbrew zamierzeniu” (tamże). Inne ważne zastrzeżenie, które zawarte zostało w Katechizmie, dotyczy proporcjonalności wykorzystania środków obrony: „Jeśli ktoś w obronie własnego życia używa większej siły, niż potrzeba, będzie to niegodziwe. Dozwolona jest natomiast samoobrona, w której ktoś w sposób umiarkowany odpiera przemoc” (KKK 2264).

3.  Dla moralnej oceny zastosowanych środków obrony przed napastnikiem istotne znaczenie posiada zatem intencja, z jaką zostały one użyte. Jeśli głównym motywem wykorzystania takich środków, jak broni palnej, niebezpiecznych narzędzi czy agresywnych zwierząt jest ochrona życia własnego lub osób drugich, to wówczas osoba ta nie zaciąga winy moralnej z powodu śmierci napastnika. Niedopuszczalne jest natomiast używanie takich środków obrony, które są nieadekwatne do skali zagrożenia. Oznacza to, że nie można zaakceptować działań zagrażających zdrowiu lub życiu napastnika, jeśli do odparcia ataku wystarczyłyby środki mniej drastyczne. Podobnie za niedopuszczalne należy uznać użycie niebezpiecznych środków obrony, jeśli motywem tego działania jest chęć pozbawienia życia agresora, a nie jedynie odparcie jego ataku.W Katechizmie Kościoła Katolickiego istnieje natomiast wskazanie odnoszące się do sytuacji odwrotnej, czyli zaniechania obrony w obawie przed przekroczeniem jej granic. Katechizm cytuje Summę Teologiczną św. Tomasza z Akwinu, który o takiej sytuacji napisał, że „nie jest konieczne do zbawienia, by ktoś celem uniknięcia śmierci napastnika zaniechał czynności potrzebnej do należnej samoobrony, gdyż człowiek powinien bardziej troszczyć się o własne życie niż o życie cudze” (por. KKK 2264). Należy zatem w poczuciu odpowiedzialności za życie własne i innych osób podejmować aktywną i proporcjonalną obronę wobec napastnika nawet wówczas, gdy może to doprowadzić do zabicia agresora.

4. Zapamiętajmy: W uprawnionej obronie chodzi o podjęcie działania dotyczącego zachowania własnego życia i życia innych, a nie zabicia napastnika. Uprawniona obrona własna jest poważnym obowiązkiem tego, kto jest odpowiedzialny za życie innych. Nie powinna ona jednak skłaniać do użycia większej siły, niż jest to potrzebne do odparcia ataku (por. KomKKK 467).

Ks. Rafał Bednarczyk

Kara śmierci

1. Co jakiś czas powraca w mediach dyskusja na temat stosowania kary śmierci. W Polsce została ona zniesiona 1 września 1998 roku i zastąpiona przez dożywotnie pozbawienie wolności. Chociaż w większości społeczeństw zrezygnowano ze stosowania kary śmierci, to jest ona nadal wykonywana w wielu krajach m.in. w Stanach Zjednoczonych Ameryki, a przeprowadzane badania socjologiczne wskazują, że duży procent społeczeństw opowiada się jeszcze za jej stosowaniem. Jaka jest nauka Kościoła Katolickiego na ten temat?

2. W Starym Testamencie w wielu miejscach znajdujemy wskazanie kary śmierci za poważne przestępstwo. Zawierając przymierze z Noem, Bóg mówi do niego: „Jeśli kto przeleje krew ludzką, przez ludzi ma być przelana krew jego” (Rdz 9,6); jednak sprawca zabójstwa nieumyślnego zawsze mógł uniknąć kary śmierci udając się na banicję do kilku wyznaczonych w tym celu miast.W Nowym Testamencie nie znajdujemy tekstów zalecających stosowanie kary śmierci. Chrystus nigdy wprost nie wypowiedział się o tej karze. Spotykamy zaś liczne zachęty do nieustannego przebaczania, okazywania miłosierdzia i modlitwy za winowajców. W Ewangelii według św. Mateusza czytamy: „Słyszeliście, że powiedziano: «Będziesz miłował swego bliźniego, a nieprzyjaciela swego będziesz nienawidził». A Ja wam powiadam: Miłujcie waszych nieprzyjaciół i módlcie się za tych, którzy was prześladują (Mt 5,43-44).

3.  Kościół dostrzega dramat ofiar okrutnych przestępstw, pochyla się nad ich krzywdą. Podziela lęk o potencjalną możliwość powtórzenia przestępstwa przez sprawcę, szczególnie aktualną w państwach o słabym systemie penitencjarnym, troszczy się o ochronę dobra wspólnego. Znajduje to wyraz w dopuszczeniu możliwości zastosowania najsurowszej kary. W Katechizmie Kościoła Katolickiego czytamy: „Kiedy tożsamość i odpowiedzialność winowajcy są w pełni udowodnione, tradycyjne nauczanie Kościoła nie wyklucza zastosowania kary śmierci, jeśli jest ona jedynym dostępnym sposobem skutecznej ochrony ludzkiego życia przed niesprawiedliwym napastnikiem” (KKK 2267).Coraz częściej słyszy się jednak w Kościele głosy upominające się o bezkrwawe metody karania. Niektóre z licznych argumentów przeciw stosowaniu kary śmierci to np. udowodnione mylne wyroki sądowe, które spowodowały śmierć osób niewinnych, nieodwracalność tej kary oraz przekonanie, że ludzkość osiągnęła etap, na którym odbieranie życia nie jest konieczne, by chronić społeczeństwo. Warto przypomnieć, że nie powinniśmy potępiać człowieka, lecz grzech, który on popełnił, i że nawet największy przestępca nie przestaje być dzieckiem Bożym.Kara, jakby z natury, ma na celu nie tylko ochronę ładu publicznego i zapewnienia bezpieczeństwa ludziom, ale powinna być narzędziem poprawy winnego. Tymczasem kara śmierci odbiera osobie skazanej możliwość nawrócenia się i poprawy życia. Z punktu widzenia katolickiej etyki nie ma żadnych przeciwwskazań, by ludzi niebezpiecznych skutecznie eliminować ze społeczeństwa za pomocą pozbawienia ich wolności; w przypadku najbardziej niebezpiecznych osobników skazywać ich na dożywotnie więzienie. Uzasadnione jest wzrastające przekonanie, że współczesne społeczeństwo jest wstanie skutecznie zwalczać przestępczość metodami, które czynią przestępcę nieszkodliwym i nie pozbawiają go możliwości odmiany życia.

4. Zapamiętajmy: „Wymiar i jakość kary – jak napisał Jan Paweł II w encyklice Evangelium Vitae – powinny być dokładnie rozważone i ocenione, i nie powinny sięgać do najwyższego wymiaru, czyli do odebrania życia przestępcy, poza przypadkami absolutnej konieczności, to znaczy gdy nie ma innych sposobów obrony społeczeństwa. Dzisiaj jednak, dzięki coraz lepszej organizacji instytucji penitencjarnych, takie przypadki są bardzo rzadkie, a być może już nie zdarzają się wcale”.

Ks. Wiesław Kosek

Piąte przykazanie zakazuje przerywania ciąży

1. W polskiej kulturze kobiety w stanie błogosławionym zawsze budziły szacunek wyrażający się między innymi przepuszczaniem ich poza kolejnością do autobusu, w przychodniach czy sklepach; mogą one liczyć na szeroko rozumianą pomoc, ponieważ noszą w sobie nowe życie. Rozpoczęło się ono od chwili poczęcia i rozwija się pod sercem matki. Z wdzięcznością myślimy też o swoich rodzicach, którzy wdzięczni Bogu za dar rodzicielstwa, pokochali nas od pierwszych chwili istnienia – od poczęcia, chronili nas i uszanowali życie, które im Bóg powierzył współdziałając w stworzeniu nowego człowieka „na obraz i podobieństwo Stwórcy”. To Bóg i tylko Bóg jest Panem życia, a dzieci zawsze są Jego darem, dlatego Stwórca nakazał w piątym przykazaniu, brzmiącym „nie zabijaj”, abyśmy nigdy nie ważyli się targnąć się na życie człowieka, które rozpoczyna się od chwili poczęcia, a kończy naturalną śmiercią.

2. Kościół Katolicki od początku swojego istnienia, pomny na piąte przykazanie Boże, zawsze jednoznacznie opowiadał się za nietykalnością życia ludzkiego, również dzieci poczętych, wyrażając to w oficjalnych dokumentach. W soborowej Konstytucji Gaudium et Spes, odwołującej się do całego wcześniejszego nauczania, napiętnował wszelkie zamachy na niewinne życie ludzkie, w tym życie poczętych dzieci (por. KDK 51). Dlatego Katechizm Kościoła Katolickiego przypomina, że „życie ludzkie od chwili poczęcia powinno być szanowane i chronione w sposób absolutny. Już od pierwszej chwili swego istnienia istota ludzka powinna mieć przyznane prawa osoby, wśród nich nienaruszalne prawo każdej niewinnej istoty do życia” (KKK 2270).

3. Są jednak środowiska, które występują w sposób brutalny przeciwko życiu poczętych istot ludzkich. Niektórzy lekarze, nazywani lekarzami śmierci, na prośbę matek dokonują aborcji, to jest spędzenia płodu, często nazywając enigmatycznie ten akt najwyższego cynizmu „zabiegiem”. A przecież przerwanie ciąży - nienależnie od tego w jaki sposób zostaje dokonane - jest świadomym i bezpośrednim zabójstwem istoty ludzkiej w początkowym stadium jej życia. Dlatego Katechizm Kościoła Katolickiego przypomina: „bezpośrednie przerwanie ciąży, to znaczy zamierzone jako cel lub środek, jest głęboko sprzeczne z prawem moralnym” (KKK 2271). Odebranie zatem życia najmniejszej i najbardziej bezbronnej istocie ludzkiej jest zbrodnią i niegodziwością, dlatego pociąga za sobą poważne konsekwencje, bowiem – jak czytamy w Katechizmie – „kto powoduje przerwanie ciąży, po zaistnieniu skutku, podlega ekskomunice wiążącej mocą samego prawa” (KKK 2272). W obliczu wielu współczesnych zagrożeń życia nienarodzonych bardzo wymowna staje się wypowiedź sługi Bożego Jana Pawła II: „Bronić życia umacniać je, czcić je i kochać – oto zadanie, które Bóg powierza każdemu człowiekowi, powołując go – jako swój żywy obraz – do udziału w Jego panowaniu nad światem” (EV 42). Papież podkreślał, że ,,naród, który zabija własne dzieci, jest narodem bez przyszłości”. „Stąd też potrzebne jest ciągłe podejmowanie szeroko zakrojonych działań na rzecz prawa do życia dla każdego dziecka i nieustanna modlitwa w intencji życia nienarodzonych” (tamże). Katechizm przypomina, że „niezbywalne prawo do życia każdej niewinnej istoty ludzkiej stanowi element konstytutywny społeczeństwa cywilnego i jego prawodawstwa”, bowiem „owe prawa człowieka nie zależą ani od poszczególnych jednostek, ani od rodziców, ani nie są przywilejem pochodzącym od społeczeństwa lub państwa. Tkwią one w naturze ludzkiej i są ściśle związane z osobą na mocy aktu stwórczego, od którego osoba bierze swój początek” (KKK 2273).

4. Zapamiętajmy: Przez piąte przykazanie Boże zabronione jest „bezpośrednie przerywanie ciąży, zamierzone jako cel lub środek, jak również współdziałanie w przerywaniu ciąży; powoduje nałożenie kary ekskomuniki, ponieważ życie ludzkie od chwili swego poczęcia powinno być szanowane i chronione w sposób absolutny w całej swej integralności” (KomKKK 470).

Ks. Dariusz Rojek

Moralna ocena zapłodnienia in vitro

1. Gorąca dyskusja polityczna o finansowaniu z budżetu zapłodnienia in vitro, która przetoczyła się niedawno przez środki społecznego przekazu w Polsce, wznieciła spory także w wielu polskich rodzinach i w Kościele. Dotyczy ona jednego z najbardziej delikatnych problemów małżeńskich - możliwości posiadania dzieci. Szacuje się, że obecnie półtora miliona polskich małżonków nie może posiadać własnych dzieci. Najczęściej gotowi są zrobić wszystko, co oferuje im współczesna medycyna, aby zmienić ten stan rzeczy. Powstaje jednak pytanie, czy godziwe moralnie jest wszystko, co proponuje medycyna?

2. Zapłodnienie in vitro jest techniką medyczną, stosowaną dla uzyskania poczęcia ludzkiego wtedy, gdy nie może do niego dojść poprzez stosunek płciowy kobiety i mężczyzny. Metoda polega na pobraniu z organizmu kobiety kilku komórek jajowych i zapłodnieniu wcześniej pobranym nasieniem męskim w probówce – in vitro ( w szkle). Poczęcie dziecka dokonuje się w laboratorium, w wyniku skomplikowanych działań medycznych. Dopiero po pewnym czasie poczęty embrion ludzki wszczepia się do macicy kobiety.

3. Kościół świadom problemu bezpłodności i wielkiego cierpienia małżonków, przedkłada ich sumieniu trzy fakty, które powinni wziąć pod uwagę przy podejmowaniu decyzji.Po pierwsze, dziecko nie jest przedmiotem, ale osobą ludzką. Jego życie zaczyna się od chwili poczęcia, kiedy otrzymuje duszę nieśmiertelną. Nie można traktować tego poczęcia jako aktu technologicznego, a w konsekwencji utożsamić seksualny akt małżeński z laboratoryjną techniką zapładniania. Każde dziecko zostaje stworzone dzięki miłości osobowej Boga przy współudziale miłujących się małżonków. Dziecko nie powstaje w wyniku procesu produkcyjnego. Dla małżonków chrześcijańskich jest ono darem od Boga. Nie mogą więc mówić, że mają prawo do dziecka. Mają obowiązek traktowania go od początku z godnością.Po drugie, we współczesnej praktyce in vitro dochodzi do zapłodnienia kilku komórek jajowych. Do organizmu kobiety zostaje wszczepiony jeden embrion, a pozostałe traktowane są jako <embriony nadliczbowe>. Najczęściej są one zabijane, zamrażane lub wykorzystywane w badaniach naukowych. Dochodzi więc do traktowania życia ludzkiego jako <materiału biologicznego>, którym się dowolnie dysponuje. Wielu współczesnych zagłusza swoje sumienie mówiąc, że embrion do 14 dnia nie jest jeszcze istotą ludzką, inni nazywają niszczenie embrionów redukcją embrionalną, jeszcze inni uważają, że życia embrionu nie można stawiać na równi z prawem do własnego dziecka. Jest to współczesna nowomowa, której celem jest zagłuszanie sumienia. Nigdy nie można realizować szczytnych celów poprzez użycie złych środków. Pragnienie własnego dziecka jest dobre, ale zawsze trzeba uwzględnić środki jakimi się je spełnia.Po trzecie, nie można przejść obojętnie wobec niebezpieczeństw medycznych, związanych z metodą in vitro. Pomijając to, że poziom skuteczności tej metody jest raczej niewielki, to lekarze przestrzegają przed ciążą mnogą i wielorakim ryzykiem, na które są narażone dzieci poczęte metodą in vitro. Z punktu etycznego ważne jest, aby rodzice poszukujący pomocy w klinikach stosujących metodę in vitro, uzyskiwali pełną wiedzę.

4. Zapamiętajmy: Oceniając medyczną technikę powstania życia człowieka in vitro, należy pamiętać, że nie wszystko, co jest możliwe technicznie, jest moralnie dobre. Małżonkowie cierpiący z powodu bezpłodności są proszeni rozważenia w swoim sumieniu podanych argumentów. Natomiast „wspólnota wierzących jest powołana do wyjaśnienia i podtrzymywania na duchu tych wszystkich, którzy nie mogą zrealizować słusznych dążeń do macierzyństwa i ojcostwa” (Donum vitae, nr 8).

Ks. Ireneusz Mroczkowski

Piąte przykazanie zakazuje eutanazji

1. W lutym 2009 r. w światowych mediach przetoczyła się dramatyczna walka o życie Eluany Englaro, 37-letniej Włoszki, która od 16 lat pozostawała w śpiączce na skutek wypadku samochodowego. Ojciec kobiety przez 10 lat toczył walkę o możliwość odłączenia jej od sztucznego odżywiania. Mimo wyraźnego sprzeciwu włoskiego ministra zdrowia i wielu stowarzyszeń broniących wartości życia, Sąd Najwyższy Włoch przychylił się do wniosku ojca Eluany. Ani zabiegi polityczne, ani moralne wskazówki Kościoła, ani czuwania modlitewne obrońców życia nie zdołały zatrzymać uruchomionych procedur i chora Eluana zmarła z wygłodzenia. Przewodniczący Papieskiej Akademii Życia bp Rino Fisichella ocenił to jako akt eutanazji.

2. Aby sformułować poprawną ocenę moralną eutanazji, której przeciwstawia się piąte przykazanie Dekalogu, należy ją jasno zdefiniować. Katechizm Kościoła Katolickiego naucza, iż: „Eutanazja bezpośrednia, niezależnie od motywów i środków, polega na położeniu kresu życiu osób upośledzonych, chorych lub umierających” (KKK 2277). Według nauczania zawartego w Encyklice Evangelium vitae „przez eutanazję w ścisłym i właściwym sensie należy rozumieć czyn lub zaniedbanie, które ze swej natury lub w intencji działającego powoduje śmierć w celu usunięcia wszelkiego cierpienia” (EV 65).Kościół w swym nauczaniu pozostaje niezmiennie przeciwnikiem eutanazji. Eutanazja „stanowi zabójstwo głęboko sprzeczne z godnością osoby ludzkiej i z poszanowaniem Boga żywego, jej Stwórcy. Błąd w ocenie, w który można popaść w dobrej wierze, nie zmienia natury tego zbrodniczego czynu, który zawsze należy potępić i wykluczyć” (KKK 2277).3. Argumenty osób walczących o prawo do eutanazji wypływają często z kontekstu kulturowego, który jest zamknięty na Boga i postrzega życie jako wartościowe jedynie wtedy, gdy jest ono źródłem przyjemności i dobrobytu. Cierpienie staje się wówczas „nieznośnym ciężarem”, a śmierć „upragnionym wyzwoleniem” z pasma udręk i dotkliwego bólu, które dotykają nasze ciało i ducha. W rzeczywistości to, co mogłoby wydawać się logiczne i humanitarne, przy głębszej analizie okazuje się „absurdalne i nieludzkie” (por. EV 64).Walka o prawo do śmierci podważa prawa uznane w artykule

3. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, w którym zagwarantowane są prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osoby. Lekarze, którzy uznają prawo do śmierci przez eutanazję, sprzeciwiają się swej podstawowej zasadzie primum non nocere (przede wszystkim nie szkodzić). Nie zauważa się także, że dramatyczna decyzja na eutanazję podjęta przez osobę cierpiącą lub umierającą jest często niejako wymuszona przez ataki nieznośnego bólu fizycznego lub psychicznej samotności.Cierpienie i umieranie, rozważane z perspektywy etyki chrześcijańskiej, to integralne elementy ludzkiej egzystencji, które przeżywane w łączności z cierpiącym Zbawicielem mogą duchowo ubogacić i wzmocnić zarówno osobę, która odchodzi, jak i rodzinę oraz przyjaciół, opiekujących się osobą chorą. Chrześcijanin rozumie prawo do godnego umierania jako moralne wyzwanie do ufności w miłosierdzie Boże, zagwarantowanie prawa do właściwej opieki medycznej i paliatywnej (KKK 2279), wezwanie do przezwyciężania egoistycznego izolowania umierających poprzez przyjazną bliskość rodziny, lekarzy, społeczeństwa i wspólnoty chrześcijańskiej.

4. Zapamiętajmy: Wobec coraz częściej propagowanego i prawnie sankcjonowanego prawa do eutanazji, Kościół przypomina, że każdej istocie ludzkiej, od poczęcia aż po naturalną śmierć, należy się godność osoby ludzkiej. To podstawowe „tak” dla ludzkiego życia przeciwstawia się eutanazji i ocenia ją jako jeden z najbardziej niepokojących objawów „kultury śmierci” (por. EV 64). Eutanazja jest „poważnym naruszeniem prawa Bożego i oceniana jest jako moralnie niedopuszczalne dobrowolne zabójstwo osoby ludzkiej”. (EV 65)

Ks. Remigiusz Stacherski

Jakie zabiegi medyczne są dozwolone, gdy śmierć jest nieunikniona?

1. Pragnienie życia i jego obrona są wszczepione w naturę ludzką. Możemy to zauważyć, gdy w momencie zagrożenia zasłaniamy się ręką, bądź uciekamy przed grożącym życiu niebezpieczeństwem. Objawienie Boże zawarte w Piśmie świętym wyraźnie podkreśla, że człowiek istnieje z woli Boga i że życie jest wielkim Jego darem danym człowiekowi w depozyt, by z niego korzystał , dbał o nie i cieszył się nim, zasługując na wieczną szczęśliwość. Wydany jesienią 2008 r. przez Stolicę Apostolską dokument pt. „Dignitatis personae” w pierwszym zdaniu przypomina, iż „każdej istocie ludzkiej, od początku aż po naturalną śmierć, należy się godność osoby”.Powstaje pytanie, do jakiego stopnia mamy obowiązek troszczyć się o nasze życie, z jakich środków medycznych jesteśmy zobowiązani skorzystać, a z jakich możemy zgodnie z sumieniem zrezygnować.

2. Z całą pewnością musimy odrzucić działania bezpośrednio niszczące życie na każdym etapie jego istnienia, od poczęcia aż do naturalnej śmierci. Stąd aborcja i eutanazja w ogóle nie mogą być brane pod uwagę. W oczach Bożych każde życie ma wielką wartość (por. KKK 2270, 2276), o czym bardzo często przypominał nam Jan Paweł II.Mimo należytej troski o zdrowie, nieuniknione są choroby i śmierć. Kościół poucza, że chrześcijanin w sytuacji choroby, w ramach odpowiedzialności za Boży dar życia, zobowiązany jest użyć zwyczajnych środków leczenia, a więc środków dostępnych finansowo, dających rozsądną nadzieję przywrócenia zdrowia i nie powodujących wielkich cierpień czy wielkiego kalectwa.Chrześcijanin jednak godzi się z faktem nieuniknionej śmierci, łącząc się w tym ze zbawczymi cierpieniami i śmiercią Chrystusa. Z tej racji w sytuacji ciężkiej choroby może zrezygnować z tzw. „uporczywej terapii”, czyli zaprzestać „zabiegów medycznych kosztownych, ryzykownych, nadzwyczajnych lub niewspółmiernych do spodziewanych rezultatów” (KKK 2278). „Nie zamierza się w ten sposób zadawać śmierci; przyjmuje się, że w tym przypadku nie można jej przeszkodzić” (KKK 2278). Mieliśmy tego przykład w ostatnich dniach życia Sługi Bożego Jana Pawła II, który zdając sobie sprawę z sytuacji prosił, by pozwolono mu odejść do domu Ojca. Zaakceptował własną śmierć rezygnując z uporczywej terapii.

3. Co możemy zrobić i co powinniśmy zrobić dla osób chorych nieuleczalnie?Przede wszystkim powinniśmy otoczyć ich miłością, by ich umieranie nie było w samotności, i stworzyć im należytą opiekę. Pierwszorzędną formą bezinteresownej miłości wobec nieuleczalnie chorego jest opieka paliatywna, która ze wszech miar jest godna poparcia (KKK 2279). Jej celem jest złagodzenie cierpienia w końcowym stadium choroby. Ponadto nawet jeśli śmierć jest uważana za nieuchronną, nie mogą być przerwane zwykłe zabiegi przysługujące osobie chorej. „Stosowanie środków przeciwbólowych, by ulżyć cierpieniom umierającego, nawet za cenę skrócenia jego życia, może być moralnie zgodne z ludzką godnością, jeżeli śmierć nie jest zamierzona, ani jako cel, ani jako środek, lecz jedynie przewidywana i tolerowana jako nieunikniona” (KKK 2279). „Niemniej jednak nie należy pozbawiać umierającego świadomości bez poważnych przyczyn: w obliczu zbliżającej się śmierci ludzie powinni być w stanie wypełnić swoje obowiązki moralne i rodzinne, zwłaszcza powinni mieć możliwość w pełni świadomego przygotowania się na ostateczne spotkanie z Bogiem.” (Jan Paweł II, Evangelim vitae, 65).Zapytajmy: Czy szanuję własne i cudze zdrowie i życie od poczęcia aż po naturalną śmierć? Czy jestem wyczulony na chorobę bliskich, by nieść im pomoc?

4. Zapamiętajmy: Chory może godziwie zrezygnować z tzw. „uporczywej terapii”, czyli z zabiegów medycznych zbyt kosztownych, ryzykownych, nadzwyczajnych lub niewspółmiernych do spodziewanych rezultatów (por. KKK 2278). Zwykłe zabiegi przysługujące osobie chorej nie mogą być przerwane, nawet jeśli śmierć jest uważana za nieuchronną. Za godziwe należy uznać stosowanie środków przeciwbólowych by ulżyć cierpieniom umierającego (KKK 2279).

Ks. Bronisław Sałkowski

Piąte przykazanie zabrania samobójstwa

1. Śmierć zadana samemu sobie wydaje się być czymś niepojętym i przerażającym. Ciągle jednak docierają do nas informacje o kolejnych osobach, które targnęły się na życie. Skala tego zjawiska nie jest wcale mała – w Polsce co roku odbiera sobie życie ponad 5 tys. ludzi. Trudno nawet wyobrazić sobie taką liczbę: to tak, jakby co roku z mapy Polski znikało jedno małe miasto.Kościół stojąc na straży życia przypomina, że tylko Bóg jest dawcą życia i tylko On decyduje, kiedy je zakończyć. Samobójstwo to grzech ciężki. Narusza piąte przykazanie Dekalogu.

2. Kościół piętnuje zło, jakim jest śmierć samobójcza i stoi na straży ludzkiego istnienia. Tego stanowiska nie może zmienić, gdyż wynika ono z polecenia Bożego pozostawionego w dziesięciu przykazaniach. Nie wolno nam rozporządzać życiem, gdyż nie jesteśmy jego właścicielami – przypomina Katechizm Kościoła Katolickiego. Bóg powierzył je nam i każdy z nas jest zobowiązany przyjąć je z wdzięcznością i chronić ze względu na cześć należną Bogu. Odrzucanie tego daru wskazuje na brak szacunku wobec Stwórcy (por. KKK 2280). Zabicie samego siebie przeczy też naturalnemu dążeniu człowieka do zachowania i przedłużenia swojego pobytu na ziemi. Życie ludzkie ma zmierzać do zbawienia człowieka i taki jest jego główny cel. Samobójstwo stawia pod znakiem zapytania możliwość zbawienia.Dlaczego samobójstwo jest obwarowane sankcją grzechu ciężkiego? Papież Jan Paweł II mówi w encyklice Evangelium vitae o zobowiązaniach wobec innych osób, pisząc: „Z obiektywnego punktu widzenia samobójstwo jest aktem głęboko niemoralnym, ponieważ oznacza odrzucenie miłości do samego siebie i uchylenie się od obowiązku sprawiedliwości i miłości wobec bliźniego, wobec różnych wspólnot (…) i wobec społeczeństwa jako całości” (EV 66). Człowiek nie jest nigdy samotną wyspą i zawsze jest w relacji z innymi ludźmi; ma przez to wobec społeczeństwa, narodu, czy rodziny jakieś zobowiązania.

3. Wymienione powody sprawiają, że „samobójstwo (…) jest zawsze moralnie niedopuszczalne w takiej samej mierze, jak zabójstwo” (EV 66) i jest określane jako czyn haniebny (KDK 27). Kościół jest jednak daleki od potępiania samobójców jako osób i z pasterską troską bada przyczyny odebrania sobie życia. „Ciężkie zaburzenia psychiczne, strach lub poważna obawa przed próbą, cierpieniem lub torturami mogą zmniejszyć odpowiedzialność samobójcy” (KKK 2282). Coraz więcej wiemy o depresji, chorobach psychicznych, załamaniach nerwowych. Psychiatria, psychologia, neurobiologia i inne nauki pomagają w odkrywaniu mechanizmów skłaniających do samobójstwa.Nie jest to, oczywiście, próba usprawiedliwienia strasznego grzechu, jakim jest samounicestwienie, ale zachęta do podjęcia trudu pełniejszego spojrzenia na motywy i okoliczności popełnienia czynu. Dlatego też Kościół nie odmawia pogrzebu katolickiego, jeżeli samobójca za życia wykazywał przywiązanie do wiary i Kościoła. Uczestnikom takiego pogrzebu zawsze trzeba wyjaśnić sytuację w celu uniknięcia zgorszenia.Warto, a nawet trzeba, modlić się za dusze tych, którzy w sposób samowolny odebrali sobie życie. Katechizm Kościoła Katolickiego jednoznacznie do tego zachęca mówiąc: „nie powinno się tracić nadziei dotyczącej wiecznego zbawienia osób, które odebrały sobie życie. Bóg, w sobie wiadomy sposób, może dać im możliwość zbawiennego żalu. Kościół modli się za ludzi, którzy odebrali sobie życie”(KKK 2283).

4. Zapamiętajmy: Piąte przykazanie kategorycznie zabrania samobójstwa. Życie jest darem od Boga i przerywając je odrzuca się ten dar, i wykazuje brak szacunku dla Stwórcy. Samobójca wyrządza krzywdę rodzinie i społeczeństwu, którego jest cząstką. Kościół zachęca jednak, aby nie tracić nadziei na zbawienie samobójców. Trzeba powierzać ich miłosiernej miłości Boga.

Ks. Radosław Dąbrowski